Hardasa, bir ilin söhbətidir, ilahiyyatçı Taleh Bağırzadə ilə birlikdə hakim qarşısına çıxarılanlardan biri dövlət hesabına təyin olunmuş vəkilin üzünə tüpürüb, onu zaldan qovmuşdu. “Belə vəkil olar?! Bu adam “banditizm”dəkilərə qoşulub məni döyürdü”, – müdafiəçiyə qarşı aqressiyasının səbəbini belə izah eləmişdi… Hökumətin “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” qanuna, Mülki və  İnzibati Prosessual məcəllələrə planlaşdırdığı dəyişikliklər haqda oxuyanda bu hadisə yadıma düşdü. Ali Məhkəmə parlamentə dəyişiklik layihəsi göndərib.

Bu günlərdə həbsdən yenicə çıxmış bir nəfərlə rastlaşdım. Sözləri məni bir az təəccübləndirdi. Dedi ki, “içəridə” olanda daha rahat və sakit idi. Öncədən deyim ki, həmin şəxsin adını yazmayacağam, narahatam ki, yenə həbs edərlər. Az-çox ictimai fəal şəxsdir. Onun çıxışında məni, bəlkə də yazının əvvəlini oxuyanları təəccübləndirəcək məqam var; insan niyə həbsdə olanda rahat olsun ki?! Azadlıq, sərbəstlik dünyanın ən gözəl nemətidir.

Bu yaxınlarda həmişə olduğu kimi xalqla bir yerdə şəhərdaxili marşrutların biri ilə evə qayıdanda şahidi olduğum maraqlı bir söhbəti sizinlə bölüşmək istəyirəm. “Baksovet” tərəfdə olan marşrutun başlanğıc nöqtəsində avtobus dolduqdan sonra sürücünün mühərriki gec işə salması ahıl bir kişinin narazılığına səbəb oldu. “Adə, sür də, nə qədər gözləməliyik?” iradı ilə başlayan söhbət çox-çox uzaqlara qədər gedib çıxdı. Dayanmadan gileylənən ağsaqqal bu dövrü ömrünün çox hissəsini yaşadığı sovet dövrü ilə müqayisə etməyə başladı.

1985-ci ilin bir payız axşamı həyat Bakı filarmoniyasının zalında şaman sehrinə bənzər bir ovsunla donmuşdu. Dirilik nişanəsi bircə səhnədə vardı. Onu da tam ayırd edə bilmirdin – gah vardı, gah yox. Bəzən donu açılır, canlanırdı, bəzən də tərpənməz olurdu. Əvvəl-əvvəl heç səmiri belə çıxmırdı, bircə çaldığı sazın səsiydi gələn. Səsi də bilmirdin hardan gəlirdi. Ya aşıq o səsi Tanrı dərgahından çəkib gətirirdi, ya da öz ürəyinin ritmiydi, bizə saz səsində çatırdı. Bilən bir Tanrısıydı, bir də özü.

Vağzal yolların başlandığı yerdir. Bizi gözləyən və ya gözləməyən ünvanlara aparar. Qatarlar bilir hara getdiyini, təkərlərin taqqıltısı da, hərdən eşidilən fit səsləri  də, sanki onların işgüzarlığından xəbər  verər, gedərlər, qayıdarlar, təkrar-təkrar. Bizlər də bu ahəngdarlığın bir parçası olarıq, yolboyu düşünərik, fikrə dalarıq, xatirələri çözərik… Bəzən qatar ünvana çatmamış biz “çatarıq”, xəyalən  görüşərik, söhbət edərik, yaxud ilk dəfə olacağımız ünvanları təsəvvür edərik, görməli yerləri  gəzərik , düşüncələrlə səyahət edərik. Biz gedərik, qatarlar qalar.

Kol-kosla əhatələnmiş təpənin üstündən baxanda qəbiristanlıq şahmat taxtasına oxşayır. Rəngi solmuş ağ daşlar, qara mərmərlər… Bəlkə də bu təəssürat torpaq altında uyuyanların da sağ ikən şahmatdakı fiqurlar kimi gedişlər etdiyindəndir. Ona görə də bu qəbiristanlıq kənd camaatının dilində “şahmat yuvası” adlanır. Əvvəllər burada qızıl dükanları yerləşirdi. Dağıtdılar, yenidənqurmadan sonra qəbiristanlığa çevrildi. Yaşı çox deyil, ancaq qəbir daşları o qədərdir ki, sanki eramızdan əvvəl salınıb. *** Burada yatanlardan biri at oğrusu olub.

Son günlər dünyada olub-bitənləri öyrənmək üçün hara yollanırdımsa (Ağlınıza başqa bir şey gəlməsin, söhbət virtual səyahətdən gedir, internet, televiziya və s.) 500 rəqəmi məni qarabaqara izləyirdi. Demə, bu il Reformasiyanın, yəni Qərbi Avropanın bir sıra ölkələrində katolik kilsəsinin mənəvi diktaturasını məhv edən, nəticədə elmin və dünyəvi mədəniyyətin inkişafını asanlaşdıran ictimai-siyasi və ideoloji hərəkatın başlanmasının 500 illiyi imiş. Məhz 1517-ci ilin oktyabr ayının 31-də bu hərəkatın lideri Martin Lüter özünün 95 tezisi ilə çıxış edibmiş.