Nelson Mandelanın kiçik oğlu Tembekile avtomobil qəzasında həlak olanda onun atası hələ həbsxanadaydı. Ömrünün 27 ilini cənubi afrikalıların azadlığı üçün dəmir barmaqlıqlar arasında keçirən Madibaya dəfndə iştirak eləməyə icazə vermədilər. O, böyük faciəsini təkadamlıq kamerada kədərli sükutla yaşamışdı… “İslahatdan çıxmaq” ifadəsi nəsə yaddaşımın dərin qatında yer alıb. “Nə haqda deyirdilər onu?” sualı ilə özümü bir az yordum. Sonra xatırladım. Yaşlı adamların leksikonundan yaddaşımda ilişib qalmışdı. Nəsə sıradan çıxırdısa, ələgəlməz olurdusa, “islahatdan çıxıb” deyirdilər.

Biz Nəzrin haqda danışırdıq. Yaşıl gözlü, gülüşündən dünya işıqlanan Nəzrin haqda. Hər gün kəndlərindəki evdə soyuq divarlar arasında yuxudan oyanıb, ağır çəkmələrlə məktəbə gedən Nəzrin haqda… Cüzeppe Tornatorenin “Oskar” mükafatı almış “Poradizo” kinoteatrı” filmi nostalji hisslərdən danışdığı qədər həm də əyalətin ümumi mənzərəsini özünəməxsus şəkildə göstərir. Salvatore kinonu çox sevir. Rejissor olmaq istəyir. Kinomexanik Alfredə çox kömək eləyir. Amma rejissor olmaq üçün bu kiçik Cankaldo şəhərini tərk eləmək lazımdır.

Bir neçə gün əvvəl qızımı məktəbə aparanda gördüm, o da bir uşağın əlindən tutub gəlirdi. Uşağın ona müraciət formasından anladım ki, babasıdır. Aralarında nə qədər istilik, nə qədər doğmalıq desən varıydı. Elə onda düşündüm ki, bəlkə də, babası onun üçün dünyanın ən yaxşı adamıdır. Bəlkə də, dünyada o babadan ona yaxını yoxdur. Dünyanın ən gözəl sözlərini babasına deyir, ən gözəl sözləri də babasından eşidir… Qəzetlər yazmışdı deyə, o uşaq yəqin nə vaxtsa bir həqiqəti biləcək.

İsveçdə oteldə işləyən bir qadınla söhbətləşmişdim. Bakı rusuydu. SSRİ dağılandan sonra Azərbaycanı tərk eləmişdi. Gedib İsveçdə həyata sıfırdan başlamışdı. Bakını necə sevirdi, İlahi! Çoxlu suallar verirdi, sanki məndən şəhərin qoxusunu alırdı… Qadın danışırdı ki, tez-tez yuxusunda Bakını görür. Hava limanında təyyarədən düşür, evlərinə tərəf gedir. Gedir, gedir, amma bir yerdə davam etdirə bilmir. Çünki şəhərin həmin yerində yuxusu yarımçıq qalır. Dəfələrlə eyni yuxunu görüb, hər dəfə də məhz orada xatirələr pərən-pərən düşüb.

Ləyaqətsizliyi o eləmişdi, daha çox ailəsini söyürdülər. Şəkillərdə həyat yoldaşı çox məsum görünürdü. Bir az xoşbəxt ailə görüntüsü yaratmaq istəyi vardı, bir az da “hər şey əladır” mesajı. Amma onu dayanmadan söyürdülər. Ərindən daha çox söyürdülər… Bizdə özünəməxsus təhqir ənənəsi var. Həyat yoldaşını söyməyi yox, yeddi arxa dönənin yada salınmasını görmüşük. Nə qədər oğullar atalarına görə hesab verməli oldu. Yaxşıdır, pisdir, bunu müzakirə etmək üçün yazmırıq. Hər halda, insan özünə cavabdeh olmalıdır.

  Hər həftə London metrosunda 150 kitabı bilərəkdən unudurlar. Unudurlar ki, kimsə tapıb oxusun. Altı ildir bu aksiya davam eləyir. Bir müddət əvvəl aksiyaya məşhur aktrisa Emma Uotson da qoşulub, metroda 100 kitab “unudub”. Sonra yerlərini təxmini deyib, adamlar stansiyaları qarış-qarış gəzib kitabları tapmağa çalışıb… Adam təkcə bu haqda yazanda qəlbi fərəhlə dolur. Cəmiyyətə nə boyda mesaj! Aktrisa hər kitab üçün ayrıca açıqca da hazırlayıb.

Keçən ilin oktyabrında sosial şəbəkələrdə Finlandiya prezidenti Sauli Niinistönün maraqlı şəkli çox paylaşılırdı. Şimali Avropa ölkəsinin rəhbərinə tədbirlərdən birində zalda yer çatmamışdı, o da pilləkənlərdə əyləşmişdi. Əlbəttə, bu hal bizi xeyli təəccübləndirmişdi, cənab Niinistöyə də böyük rəğbət yaratmışdı. Sonradan öyrəndik ki, Finlandiya prezidenti həyat yoldaşının çıxışını izləmək üçün kitab yarmarkasına gəlib, amma gec gəlib, pilləkəndə əyləşməli olub. Biz xeyli təəccübləndik, amma yarmarkaya gələnlər lap elə təəccüblü görünmürdülər.