Hər dəfə iyunun 4-də (1993) Surət Hüseynovun Gəncə şəhərində yerləşən hərbi hissəsində başlanmış qiyamın ildönümü ərəfəsində eyni sual səslənir:“4 iyun həqiqətləri nə vaxt açıqlanacaq?”. Mübahisələr, qarşılıqlı ittihamlar qızışır: kim qətiyyətsizlik göstərdi, kim kimi satdı, kim qaçdı, kim qaldı, kim gəldi, kim gətirdi?.. Həqiqət axtarışı tədricən qeybət, didişmə səviyyəsinə keçir, sonda çənələr yorulur və növbəti ildönümünədək “dincə qoyulur”. İlbəil təkrarlanan bütün bu xırda sualların cavabı iki böyük Həqiqətə bağlıdır.

Yalama şəhidlərimizi addım-addım layiq olduqları yüksəkliyə qaldırırıq. Əvvəlcə “Ayna”da 70 minlik işğalçı sovet ordusunun qarşısına çıxmış və son damla qanına qədər vuruşmuş 350 gənc Azərbaycan əsgəri haqqında bir məqalə çap olundu. Onu başqa saytlar, qəzetlər çoxaltdılar, minlərlə insan oxudu. Yaxın günlərdə “Yalama” sənədli-bədii povesti təqdim olunacaq. Ardınca eyni mövzuda “Bəyaz ruhlar qatarı” pyesini səhnələşdirmək nəzərdə tutulub. Sonra film çəkməyi düşünürük. Bu böyük və tarixi ədalətin bərpasına xidmət edən ideyanı biz birlikdə reallığa çevirə bilərik.

Aralıq dənizi sahillərində kiçik, beş-altı min nəfərlik, məsələn, bizim Zirənin yarısı boyda bir qəsəbəni təsəvvürünüzə gətirin. Dalyan adlı həmin qəsəbə haqqında yazdıqlarımın həqiqət olduğuna Elçin Şıxlı ilə İbrahim Nəbioğlunu şahid gətirirəm: bu şəhərcik orta hesabla ilin altı ayı hər gün öz əhalisinin sayından çox turist qəbul edir!!! Türkiyənin Muğla vilayətinin Ortaca bölgəsinə bağlı Dalyan məntəqəsini 2008-ci ildə  The Times Avropanın ən gözəl güşəsi seçib.

 «Yalama» povestini aprelin 26-na çatdırmadım. İşıq salınası qaranlıq künc-bucaqlar çoxdur. Sabahsa, artıq, aprelin 26-dır və ondan sonra müstəqil Azərbaycan Respublikasının işğalına saatlar qalır. Həmin günün döyüş ərəfəsində baş vermiş bəzi məqamlarını təqdim edirəm. Bir çay vardır, adı Samur… *** Günəşli bir gün idi. Tikinti-qazıntıdan, axır ki, canımız qurtarmışdı və nahardan sonraya taktiki təlim təyin etmişdim. Biz naharı bitirəndə Xaçmaz qarnizonundakı yeganə zirehli qatarımız Yalamaya gəldi.

Heç fərqinə varmamışdım ki, mitinq – kütləvi etirazın, yaxud dəstəyin ifadə forması kimi deyil, fərdi qisas aləti kimi də maraqlı tədbir imiş. Müxalifət «Talana yox» şüarı altında mitinq keçirdi. Bu gün üç nəfəri – bir iqtidar adamını, bir onun fəal əleyhdarını, bir də yumurtanın qiymətindən başqa heç nə ilə maraqlanmayan Fatma xalanı yan-yana qoyub soruşsan ki, «Talana «yox» deyəkmi?», üçü də cavab verəcək ki, niyə demirik, deyək!

Biri var idi, biri yox idi. Az qala bir əsr bundan əvvəl, 1919-cu ilin qışında Bakıda Xanmirzə Məlikəhmədoğlu adında bir əsgər yaşayırdı. Xanmirzə 1-ci Tatar süvari alayında xidmət edirdi. O zaman milli ordu yenicə yaranırdı, nəinki xidmətinə sədaqət və vicdanla yanaşan, hətta tüfəng ata, qılınc oynada bilən hər əsgər qiymətliydi. Çar Rusiyasında azərbaycanlıları əsgər aparmırdılar, ona görə belələrini tapmaq asan deyildi.

 Yalama müdafiəçiləri haqqında materiala bütövlükdə cəmiyyətin süst reaksiyasından pəjmürdə idim. Qorxaqlarından, satqınlarından üz döndərənləri çox görmüşdüm, amma qəhrəman övladlarına yiyə durmaq istəməyənlər mənim üçün heç yerdə müşahidə etmədiyim əcaib bir yenilik idi. Kədərli düşüncələr içində «milli özünəməxsusluğun» bu incəliyinin sirrini anlamağa çalışırdım. Həsən bəy Məlikovun 1871-ci ildə Zərdabdan Bakıya, hələ də bizə naməlum qalan ünvana yolladığı «Redaksiyaya məktub»u yadıma düşdü. Onun sovet vaxtı çapdan çıxmış «Seçilmiş məqalələr və məktublar»ını tapmaq üçün şəxsi kitabxanamı ələk-vələk etdim. Tapa bilmədim.