“- Qara oğlan,mənim qutularımı neylədin?

— İki yekəpər frislə dəyişdim.

— Bu sirri bizə deməzsənmi?

— Burda gizli bir şey yoxdur. Bizim özümüzün keçmək istədiyimiz tərəfdən xeyli aralı bir yerdə qutuları tikanlı məftilə bağladım. Sonra isə özüm uzaqlaşdım. Külək qutuları tərpədib səsləndirdi. Düşmən həmin yerin qayçı ilə kəsildiyini zənn edib, atəşə başladı. Ara qarışdı. Biz də arxayınca öz işimizi gördük”.

“Konserv qutuları”

İsmayıl Şıxlı

***

Mən o gündən bəri Ağdamda olmamışam, heç başqaları da olmayıb, amma əminəm ki, bu həyatda olmasa da, o birisində mütləq Ağdamda olacam…

İl – 2018. Ay – iyul. Gün — 24.

Bu sətirləri 2018-in iyulunda yazmışdım. Doğrudan da Ağdama yalnız o biri həyatda gedəcəyimə şübhəm yoxdu, amma düz 27 il yarım sonra, özü də bu həyatda getmək qismət oldu…

Metroda tixaclar olmasa da, heç vaxt onu sevməmişəm, çünki pəncərələri kordur – yalnız qaranlıq görünür. Qaranlığa baxmaqsa dəhşətdir…

Ta uşaqlıqdan qatar və ya avtobusla uzaq bir yola çıxanda pəncərədən səssiz-səmirsiz oturub bayıra baxmağı, dəyişən mənzərədən həzz almağı sevirəm. Bu dəfə də pəncərənin önündə yerimi rahatladım. Son zamanlar bu yolları sükan arxasında olarkən görürəm. İndi isə ətrafı rahatca izləyə bilərdim. Harada yol varsa, orada həyat da var və Bərdədən çıxanadək elə belə bir mənzərə idi. Ta Ağdam yoluna çatanadək. Bakıdan Bərdəyədək şütüyən avtobus artıq ləngərlənərək az qala addım-addım hərəkət edirdi. Ətraf bombozdu. Minalardan təmizlənmiş maşın yolu palçıqlı cığırdan başqa bir şey deyildi. Avtobusumuz üzbəüz gələn hərbi maşınların yük yerlərini az qala yalayaraq irəliləyirdi.

İlk dayanacağımız minatəmizləyənlərin işiylə tanışlıq üçün idi. Ərazidə iş addimbaaddım aparılır. 1 kv.m. yer müəyyənləşdirilir, minaxtaranlarla silahlanmış sapyorlar həmin “ovuc boyda” yeri yoxlayır, varsa dəmir minaları aşkarlayıb zərərsizləşdirirlər. Amma iş bununla bitmir. Düşmən plastik minalar da basdırıb. Onları minaxtaran cihazlar aşkara çıxara bilmir. Və bu yerdə adətən xüsusi təlim görmüş itlərdən istifadə olunur. Onlar çəkicə yüngül olmalıdırlar ki, minalar partlamasın. Plastik minaları qoxulayıb tapırlar bu sədaqətli və qorxmaz məxluqlar. Birinci it işini bitirəndən sonra eyni yeri ikinci it vasitəsilə də yoxlayırlar ki, tam əminlik yaransın. Və beləliklə sükut içində çalışan qəhrəmanlar və onların sadiq dostları hər an həyatlarını təhlükəyə qoyaraq Qarabağın yollarını təmizləyirlər. Yol isə çox uzundur…

Növbəti dayanacaq şəhid məzarlığıdır. Amma erməni goreşənləri ölülərimizi də rahat uyumağa qoymayıblar. Məzarlar eşim-eşim edilib. İstənilən toplumun tarixi baxımdan mövcudluğu onun məskunlaşdığı ərazilərdə məzarlıqlarının olmasıdır. Hər bir toplum yaşadığı torpaqda qeyri-ixtiyari olaraq iz qoyur. Mədəni abidələri, memarlıq nümunələri, tikililəri və nəhayət məzarları ilə. Və insanı yaşadığı torpağa bağlayan ilk növbədə onun əcdadlarının məzarlarıdır. Düşmən bu torpaqlardan bizim izimizi itirmək istəyib və hələ də istəyir, amma əcdadlarımızın narahat ruhları oralarda uçuşur və bizi arxayınlaşmağa qoymur…

Yenə də avtobusun pəncərəsindən baxıram. Yaponiyadakı son dagıdıcı zəlzələ və bütün sahilboyu şəhərləri ağzına alıb yerlə bir edərək yuyub aparan dəhşətli sunamidən bir il sonra Gündoğan ölkəyə səfər etmişdim. Şəhərlər yerlə-yeksan edilmişdi. İnsanın qanı damarlarında donurdu. Ağdam xərabəliklərini görəndə Yaponiya yadıma düşdü. Sadəcə, orada insanlar kor təbiət qüvvələrinin qurbanı olmuşdusa, burada, Azərbaycanda biz özünə insan deyənlərin qurbanlarına çevrilmişik…

Yolun hər iki tərəfiboyu səngərlər, atəş nöqtələri, dot və dzotlar, müdafiə istehkamları və bitib-tükənmək bilməyən tikanlı məftillərdir. Bu dəhşətli mənzərədən eynim açılsın deyə başımı qaldırıb uzaqda görünən dümağ qara bürünmüş dağlara baxıram və düşünürəm ki, yəqin o tərəflərdəki torpaqlar bu qədər yaralanmayıb. Hərçənd, bu ancaq uzaqdan belə görünür, oranın yaralarını qar gizlədib.

Növbəti dəfə avtobusdan enəndə üzümdəki maskanı çıxarıb ciyərdolusu nəfəs aldım. Burnuma adda-budda yerlərdə qarla örtülmüş nəm, soyuq, amma oyanmaqda olan torpağın qoxusu doldu. Ətrafımı dinşədim. Sakitlikdi. Düşündüm ki, heç quşların da səsi gəlmir. Qarğa qarıltısı belə eşidilmir. Hərçənd, mənzərənin dolğunluğu üçün çılpaq tənha ağacın budaqlarında qarğalar qarıldamalıdır. Demək, onlar da bu ins-cins olmayan torpaqlardan qaçıblar. Bakıda isə qarğa əlindən tərpənmək olmur…

Elə bu an qulağıma tənəkə səsi gəldi. Duruxdum. Səs yenidən gəldi. Həmin tərəfə boylanıb yolboyu çəkilmiş tikanlı məftilə bərkidilmiş konserv qutuları gördüm. Əsən külək onları tərpədibmiş. Yadıma atamın ilk hekayələrindən biri olan “Konserv qutuları” düşdü. Üşürgələndim. Əsən soyuq küləkdən, ya nədənmi gözümdən yaş gəldi. II Dünya müharibəsinin üstündən 75 ildən artıq vaxt keçib. Amma “konserv qutuları”nın səsi hələ də eşidilir, lap əcəl zəngi kimi…

Və bu əcəl zənginin səsi Xankəndində eşidilir!

İl — 2021, ay — mart, gün -14.