1992-ci ildi. “Azadlıq” qəzetində işləyirdim. Cəbhə hakimiyyətdəydi. Prezident Əbülfəz Elçibəydi.

22 yaşım vardı. Ara-sıra reportajlar yazır, bir növ nəsr məşqləri edir, özümü nəsrin gələcək işgəncələrinə hazırlayırdım. Gələcək isə sözün həqiqi mənasında gələcəkdi. Parlaqdı. Az qala onun geniş üfüqlərini görür, hətta əlimi uzatsam, çatacağını hiss edirdim. Ancaq tələsmirdim. İllər öndəydi və hər şeyin öz vaxtının olduğunu bilirdim. İçim yaradıcı enerjinin entuziazmı-vəcdilə dolub-daşır, heç nəyə ümid bəsləmirdim. Çünki ümid hansısa qeyri-müəyyənliyə aid bir şeydi, məni isə o üfüqləri sanki əlimlə öz gələcəyimin yeriylə göyü arasına qoymuşdum, bir az yol, bir az zaman qət edəndən sonra oralara varacaqdım. Özümə nə qədər inamsız olsam da, varacağım o nöqtəyə adım qədər əmindim.

Ədəbiyyat bütün əzəmətli mükafatların fövqündə durur deyə, hətta Nobel ödülü belə o üfüqdən daha yaxın görünürdü. Əslində, bu qədər arxayınlığımın əsası da vardı. 100 minə yaxın tirajı olan qəzetdə yarımştat olaraq aldığım maaş o dövrdə Rayon Xalq Maarif Şöbəsinin müdiri olan atamın maaşından on dəfə çox idi. O, 170, mən 1700 manat alırdım. O vaxt mediada jurnalist kölə vəzifəsində deyil, elə jurnalist kimi çalışırdı. Fikir sərbəstliyi üst səviyyədəydi. Dəfələrlə AXC-nin səhvlərini göstərən, köhnə kommunist kadrlara qarşı xırda-para haqsızlıqlardan bəhs edən reportajlar yazmışdım, qəzetdə çap edilmiş, sonra üstümə maşın-maşın cəbhəçi qardaşlar şikayətə gəlmişdi. Yəni ruhumuz, qürurumuz, sabaha inamımız, demokratik dövlət qurma əzmimiz möhtəşəmdi. İçim bir hekayə mövzusu ilə dolan kimi ərizə yazıb işdən çıxır, gedib hekayəmi yazır, sonra yenidən qəzetə işə götürülürdüm. O şəraitdə də yazıçı olmayandan sonra gərək boynuna kəndir salıb özünü asaydın.

Çərxi-fələyin tərsinə dövran etməyinə hələ bir iləcən qalırdı.

Bir gün PA-da çalışan hərəkatçı qardaşlardan biri redaksiyaya gəldi. Tapşırıq almağı sevmədiyimi, tərsliyimi bildiyindən bir az ehtiyatla məndən elə öz ruhuma yaxın birindən müsahibə-reportaj yazmağımı xahiş etdi. Sonra yazacağım adam haqda bilgi verdi. Rəssammış. “20 Yanvar”da Ozon zavodunda çalışırmış. Üçuşaqlı ailəsi çox acınacaqlı vəziyyətdə yaşayır, maaşı çox az, özü də ağır xəstəymiş. 35-40 arası yaşı vardı. Onurğa sütunundan əməliyyat olunmuşdu, əslində, işləməməliydi. Yanılmıramsa, Neftçaladandı. Dostların istədiyi oydu ki, müsahibə “Azadlıq”da çıxsın, Bəy özü yazını oxusun, bəlkə onda ona bir ev verilməsi, şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün nəsə edərdi. Təəssüf ki, indi rəssam qardaşımızın adını unutmuşam.

Bu “unutmuşam” sözünü yazan kimi yadıma onun “Ən çox sevdiyiniz dünya rəssamları kimlərdir” sualıma verdiyi cavab düşdü. İki-üçünü sadaladı, dayandı, fikrə getdi, dərindən köksünü ötürüb ah çəkdi, kədərlə üzümə baxdı, az qala ağlayacaqdı, dedi:“Elə bilmə rəssamları tanımıram. Qardaş, yaddaş qalmayıb məndə, həyatda yaşadığım məşəqqətləri unutmağa çalışanda bütün bildiklərimi də unutmuşam…”

İndi hər dəfə oxuduğum yazıçıların, əsərlərinin, obrazlarının adını xatırlaya bilməyəndə o rəssam qardaşımın sözü yadıma düşür, özüm onun o ankı vəziyyətinə…

Evinin təsvirində yazdığım bir cümləni də xatırladım indi: “Başımızın üstündə qapaz kimi sallanmış tavan…” Rəsul Rzanın Mikayıl Müşfiqə həsr etdiyi “Qızılgül olmayaydı” poemasından bir misraydı…

Arıqdı, çəlimsizdi, burnunu tutsan, canı çıxardı. Rəngi qaralmışdı qara gündən. Günün günorta çağı kirayədə qaldığı bu tavanı adamın başından basan otağının alaqaranlığı onu bir az da hüznlü, bir az da qara göstərirdi. Yeri gəlmişkən, gəlişimə təəccüblənmişdi. Çünki kimsədən belə bir xahiş etməmişdi. Qürur sahibiydi. Sadəcə, hərəkatçı dostları onunçün nəsə etmək istəyirdilər deyə, belə bir plan qurmuşdular.

Ancaq ürəyi açılmışdı. İmkansızlıqdan daha çox ağrılarından danışırdı. Deyirdi, keşkə sağlam olaydım, işləyəydim. Hərçənd mənə işləmək yerli-dibli olmaz. Onurğa sütunum bir kibrit çöpü qədər nazilib. Onun bu sözünü belə yazmışdım: “Onurğası kibrit çöpü təndə…”

Bu yazını mənə yazdıran səbəb isə müsahibə-reportajda onun dediyi və ömrüm boyu unutmayacağım, xofu insanın içindən xərçəng kimi yapışan, hər yengidə bir az da uca səslə beynimdə əks-səda verib özünü mənə yenidən, yenidən xatırladan, yaradıcı adamın gerçəkləşməyən arzu-ümidlərinin, faciəsinin şəklini dəqiqliyi ilə ifadə edən bir cümlədir!..

Bəli, söz hərlənib-fırlanıb yenə sənətin, yaradıcılığın, gələcək yaradıcı planların, gələcək hədəflərin və nəhayət gənclik arzu və ümidlərinin onun bu günüylə mütənasibliyi məsələsinin üstünə gələndə yenə qəfildən susdu, gözləri doldu və qəhərdən boğula-boğula dedi:

“Kəndimizdə elə bilirlər ki, mən çox böyük adamam…”

Bu cümləni bizim alnımıza kim yazdı?.. Bu cümləni alnımızdan kim pozacaq? Bilmirəm. Bircə onu bilirəm ki, kəndimizdə elə bilirlər…