Ötən il xüsusən də paytaxtın mənzil bazarında qiymət artımları ilə yadda qaldı. İlkin qiymətləndirmələrə görə, Bakının daşınmaz əmlak bazarında 12,0 faizə yaxın qiymət artımları müşahidə edilib. Qiymət artımlarının əsas səbəbi mənzillərə tələbatın artmasına baxmayaraq təklifin, demək olar, dəyişməməsi və sadə dildə desək, tələbin təklifi üstələməsidir. Təbii ki, 2013-cü ildə də ictimai məqsədlər üçün mənzillərin alınması və bunun müqabilinbə kompensasiyaların ödənilməsi bazara əlavə vəsaitlərin daxil olmasına səbəb olud ki, bu da yeni qiymət artımları ilə müşahidə olundu. Bazarda süni qiymətin formalaşdığını da nəzərə alsaq mövcud qiymətlərin yaxın zamanlarda dəyişməyəcəyi aydındır. Həmçinin yeni ildə yeni qiymət artımları da istisna edilmir.

Bəs, əmlak bazarında qiymət artımlarının qarşısının alınması üçün nə edilməlidir? Iqtisadçı Vüqar Bayramovun fikrincə, mənzillərin qiymətlərinin aşağı salınması üçün ən münasib yollardan biri sosial mənzil fondunun formalaşdırılmasıdır. Bu zaman dövlət artıq bazarda təklifçi kimi çıxış edir ki, bu da tələbin bir hissəsinin sözügedən fond tərəfindən qarşılanmasına və nəticədə qiymətlərin tənzimlənməsinə imkan verir. Hələlik, dövlət bazarda təklif deyil tələb formalaşırdırır. Evlərinin sökülməsinə görə, kompensasiya alan vətəndaşlar həmin vəsaiti əmlak bazarına çıxararaq tələbi artırırlar.
Onun sözlərinə görə, sosial mənzil fondu yalnız əmlak bazarında qiymətlərin tənzimlənməsi deyil, həmçinin aztəminatlı ailələrin mənzil probleminin həlli baxımdan da əhəmiyyətlidir. Çünki bu sosial layihədir və buna görə də, onun qiymət aspektləri ilə yanaşı, eyni zamanda sosial tərəfləri də var. Artıq belə fondlar yalnız inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələrdə o cümlədən qonşu Türkyədə deyil, həmçinin bir sıra MDB dövlətlərində eləcə də Rusiyada fəaliyyət göstərir. Sözügedən fond həmin ölkələrdə vətəndaşlara yüngül şərtlər ilə mənzilə sahib olmaq imkanı verir.
Bayramov hesab edir ki, sosial mənzil fondu formalaşdırmaqla Azərbaycanda mənzil problemini yaxın 10 ildə həll etmək mümkündür və bunun üçün ölkənin yetərincə vəsait var. Belə ki, bu fondların formalaşdırılması Mənzil Məcəlləsində də nəzərdə tutulub. Həmin məcəlləyə əsasən, sosial kirayə və sosial mənzil fondlarının yaradılması planlaşdırılır. Sözügedən sənəd sosial kirayə müqaviləsi üzrə verilən yaşayış sahələrinə ehtiyacı olan vətəndaşların aztəminatlı hesab edilməsi əsaslarını və qaydasını və bələdiyyə mənzil fonduna məxsus yaşayış sahələrinin sosial kirayə müqaviləsi üzrə aztəminatlı vətəndaşlara verilməsi formalarını müəyyən edir. Məcəllədə qeyd olunur ki, sosial təyinatlı mənzil fondu dövlət və bələdiyyə mənzil fondlarından sosial kirayə müqavilələri əsasında vətəndaşlara verilən yaşayış sahələrinin məcmusudur. Məcələninin 108-ci maddəsində o da yazılir ki, ayrı-ayrı kateqoriyalardan olan vətəndaşların sosial müdafiəsi üçün yaşayış sahələrinin əvəzsiz istifadə müqavilələri əsasında verilməsi qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada və şərtlərlə həyata keçirilir. Deməli, aztəminatlı ailələrə hətta yaşayış sahələrinin əvəzsiz verilməsi üçün hüquqi bazada mövcuddur. Məcəlləninin 2009-cu ilin sentyabrında təsdiq edilməsin baxmayaraq təəssüf ki, hələdə sözügedən fondun yaradılması reallaşdırılmayıb. Doğrudur, 2013-cü ildə Əmək və Əhalinin Müdafiəsi Nazirliyi bu fondun yaradılması istiqamətində ilkin qiymətləndirmələrə başladı. İqtisadçının fikrincə, sonradan sözügedən nazirliyə yeni və işgüzar rəhbərin təyin edilməsi əslində sözügedən fondun yaradılması ilə bağlı nikbin düşünməyə əsas verir.
Bayramov onu da qeyd etdi ki, bu fondun formalaşdırılması heç də mənzilə sahib hansısa ailənin ikinci bir evə sahib olması demək deyil:”Bu, mənzilə tələbatı olan, amma mənzil almaq üçün imkanı olmayan və orta əmək haqqı mənzil üçün yetərli olmayan ailələrin mənzillə təmin edilməsi deməkdir. Sosial mənzil fondunun yaradılması məhz buna görə vacibdir ki, gənclərə uzun müddətə və aylıq ödənişi aşağı olan mənzillərin təklif edilməsinə imkan yaradılsın. Türkiyədə sosial mənzil fondu artıq 40 ilə yaxındır ki, fəaliyyət göstərir və aztəminatlı gənclər ayda 70 dollar ödəməklə mənzilə sahib ola bilərlər”.
İqtisadçı onu da əlavə etdi ki, Azərbaycanda sosial mənzil fondunun yaradılması üçün maliyyə imkanlarının qonşu ölkələrə baxanda daha yüksəkdir. Ona görə də bu, praktiki olaraq dövlət büdcəsi üçün heç bir çətinlik yaratmaz:”Dövlət büdcəsindən ildə 300 milyon vəsaitin ayrılması gənclərin mərhələli şəkildə mənzillə təmin edilməsinə imkan yaradar. Bu vəsait həmçinin mənzil bazarının rentabelliyinin qorunması baxımından təhlükəsizdir. Belə mənzillərin kvadratmetrinin 200 manata başa gələcəyi proqnozlaşdırılır. Hazırda Bakıda 1 kvadaratmetrin “malaaltı” 180 manata başa gəlir, 20 manat isə yaşamaq üçün ilkin şəraitin yaradılmasına — divarın ağardılmasına, döşməyə örtük çəkilməsinə və sanitariya qovşağının işə salınmasına gedir. Əgər sovet illərindəki kimi yığcam, yəni təxminən 50 kvadratmetrlik mənzillər inşa edilərsə, bu, ildə 30 min yeni mənzil deməkdir. Bir mənzil 10 min manata başa gələr ki, sıfır faizlə 20 ilə verilən 50 kvadratlıq mənzil üçün ailə ayda maksimum 45-50 manat ödəməli olar”.
Bayramov mexanizmi də açıqlayır:Dövlət sosial mənzil fondu üçün yeri pulsuz ayrır, tikinti şirkətlərini isə tender əsasında seçir. Bu zaman sosial mənzil fondu üçün yeri pulsuz ayrılır, tikinti şirkətlərini isə tender əsasında seçilir.

Onun fikrincə, bu məsələnin daha dörd çox əlverişli tərəfi də var: birincisi, indi əsasən neft gəlirlərindən xərclənən vəsaitlər 20 il ərzində dövlət büdcəsinə qayıdacaq və bu, indiki yüksək gəlirlərdən gələcək nəsillərin də istifadə etməsinə imkan yaradacaq. İkincisi, mənzil bazarında qiymət artımlarının qarşısı alınır. Bu da hətta sosial mənzil fondundan istifadəyə etməyənlərə də əlverişli qiymətlər ilə mənzil almaq imkanı verir. Üçüncüsü, bu aztəminatlı aiələri yüksək kirayə haqqları ödəməkdək azad edəcək, eyni zamanda kirayə bazarında qiymətləri stabilləşdirəcək. Həmçinin, dövlət sifarişləri əsasında mənzil tikintisi regionların proporsional inkişafını təmin edə bilər. Çünki belə fondlar sadəcə paytaxtda deyil eləcə də regionlarda da formalaşdırılacaq.
Beləliklə, əhalinin sosial vəziyyətinə, mənzil problemini həllinə müsbət təsir edəcək və eləcə də əmlak bazarında qiymətləri stabilləşdirəcək layihənin hüquqi bazası hazırdır. İndi sadəcə tətbiqi mexanizmlərinin formalaşdırmaq və fondun yaradılmasına başlamaq lazımdır.