Əvvəllər bir adətim vardı. Boş vaxtım olanda şəhərimizi gəzməyə çıxardım. Elə-belə. İçərişəhərdən girib Dağlı məhəlləsindən, Sovetskidən girib Yasamaldan çıxardım. Mərkəzdəki memarlıq inciləri olan gözəl binaların qarşısında dayanıb ləzzətlə tamaşa edərdim. Bulvarda «Mirvari»nin, «Gilavar»ın, «Sadko»nun yanından ötər, sahilin məhəccərinə söykənib ləpələrin sahili oxşamasını, qağayıların uçuşunu seyr edərdim. İçim sevinc hissilə dolar, ruhum dincələrdi. Fərəhlənərdim ki, məhəllələri, küçələri, hətta binaları belə doğma olan bu şəhər mənim şəhərimdir. Terras formasında salındığından bulvardan baxanda sahildən yuxarı məhəllələrə qədər hər yer aydın görünürdü. Binalar elə tikilirdi ki, heç biri özündən sonra tikilənin qarşısını kəsmirdi. Dənizdən əsən külək heç bir maneəyə rast gəlmədən aşağıdan yuxarı şəhərin bütün küçələrini rahatca dolaşar, sanki Xəzərin xoş təravətini hər məhəlləyə, hər evə yayardı.
Zaman keçdi. Elə bir vaxt gəlib ki, «müasirliyə uyğun deyil» adı altında şəhərimizi sökürlər. Tanış məhəllələr, binalar yox olduqca, elə bil, şəhərin tarixi də silinir və doğma şəhər bizim üçün yad olur. Ən pisi isə odur ki, sökülən yerlərdə Bakının relyefinə, həmin yerin memarlıq üslubuna uyğun olmayan «qutu-qutu, modern» göydələnlər tikirlər. Barokko üslublu, 2-3 mərtəbəli, göz oxşayan binaların yanında tikilən belə göydələnlər az qala əfsanələrdəki təpəgözü xatırladır. Dəniz isə, nə qədər çırpınsa da, şəhərin qarşısını çəpər kimi kəsən bu binaların arasından yer tapıb öz təravətini onun digər tərəfinə çatdıra bilmir. Və beləliklə, Bakının əksər hissəsi onun əsas atributu olan xəzriyə, gilavara həsrət qalıb.
Maraqlıdır, görəsən, şəhərin gözəlliyinə, arxitekturasına xələl gətirən binaları tikdirən kəs özü bunu bilirmi? Bəlkə o, haçansa, hansı bölgədənsə bu şəhərə gəlib «kvartirant» qalan vaxtlar nə isə baş verib? Və bəlkə ona görə özünün yad olduğu, sevmədiyi bu şəhərdən kiminsə, ya nəyinsə heyfini çıxır?
Mən Bakı üçün darıxıram. Yox, yuxarıda yazdığım sökülən məhəllələr, binalar üçün demirəm. Əlbəttə, o da var, amma mən daha çox Bakının şəhərli ab-havası üçün, onun özünəməxsus mənəvi dünyası üçün darıxıram. Birgəyaşayış qaydalarının xüsusi əxlaq normaları ilə təsbit olunduğu Bakı üçün darıxıram. Mənim tanıdığım şəhərdə sevdiyin qızla, ya arvad-uşaqla şəhərin görməli yerlərini gəzmək xüsusi zövq verərdi. Çünki sənə mane olacaq, qız-gəlin yanında utandıracaq nə bir söz eşidərdin, nə də bir artıq-əskik hərəkət görərdin. Şəstlə «Torqovı»nı gəzib alış-veriş edər, bulvara çıxıb dəniz havası udar, istəyəndə nəfəsli orkestrin canlı ifasının müşayiəti ilə rəqs də edərdik. Amma indi hünərin var, arvad-uşaqla bulvara çıx. Bir də görürsən ki, bir dəstə cavan şit, biədəb sözlərlə zarafatlaşa-zarafatlaşa bütün parkı götürüblər başlarına. Nə yanlarından keçən qız-gəlini sayırlar, nə böyük-kiçiyi. Ya gərək özünü görməməzliyə vurasan, ya da… Qalırsan kəsilə-kəsilə. Və yaxud, bir də baxırsan ki, haradan gəldiyi məlum olmayan tərbiyəsizin biri telefonu sıxıb qulağına elə anqırır ki, elə bil bizləyirlər. Söyüşün də biri bir qəpik. Yaxınlaşıb deyəsən ki, ay belə filanın balası, gəldiyin yerdə də ana-bacılarının yanında özünü belə aparırsan?
Niyə hər şey belə dəyişdi? Axı mənim Bakım belə deyildi!
Nə isə.. Belə hadisələrlə rastlaşmamaq üçün üz tutursan Bakı ətrafına ki, əşşi, bulvar olmasın, şəhər ətrafı dəniz sahili olsun. Amma nə görürsən? Xəzərin sahili başdan-başa daş hasara alınıb. Elə bil dənizi kimdənsə qoruyurlar, ya da gizlədirlər. Özü də hasarlar elə hündürdür ki, ha boylanırsan, heç üstündən də dənizi görmürsən. Nəhayət, bəxtin gətirib sahilə keçmək üçün açıq yer tapanda, birisi Ərəbzəngi kimi qabağını kəsib deyir ki, giriş pulludur. Hm… Bəs bu camaat neyləsin?
Bir dəfə, hələ orta məktəbdə oxuyanda idman kostyumunda çörək almağa çıxmışdım. Qonşumuz Əli dayı (Allah rəhmət eləsin) məni saxlayıb dedi ki, ay oğul, get şalvarını dəyiş. Soruşdum ki, niyə, Əli dayı? Tərs-tərs baxıb dedi ki, yekə kişisən daha, küçəyə, qız-gəlin yanına kişi geyimində çıxarlar. İndi şəhərin mərkəzində qıllı baldırlarını çölə qoyub gəzən cavanları görəndə istər-istəməz düşünürəm: «Hardasan, Əli dayı?»
Mənim şəhərimin öz iç dünyası, öz əxlaqı var idi və mən bütün tərəfləri ilə son dərəcə doğma olan o ŞƏHƏR üçün çox darıxmışam. İnanın ki, bu, ötüb keçən bir ömrün doğurduğu nostalji hisslər deyil. Çünki doğrudan da indi o şəhərin yerini geyimi də, əxlaqı da, danışığı da yad olan başqa bir şəhər tutub. Amma heyf! Heyf o şəhərdən! Ehh… Bakı, Bakı.