O həyatında heç kimə borclu qalmamışdı. Tək Gövhərdən savayı. Bundan sonra həyatını ona həsr edəcək, ona verdiyi vədləri yerinə yetirəcək.O, həm də iki oğlunu böyütməli, himayə edib ayağa qaldırmalı,onlara arxa olmalı idi.Özünün dediyi kimi onun ölməyə ixtiyarı yox idi.

Bu 10 ildə insanın tab gəitrə bilməyəcəyi ağrı, acılar çəkmişdi.

Əslində həyatın ona çəkdirdiyi bütün bu iztirab və sarsıntılardan sonra, o sərtləşib,vahiməyə düşüb sınmalıydı,eləcə də həyatdan əl üzüb özünə qapana da bilərdi. Amma belə olmadı.  O həyatdakı bütün ümidsizliklərə baxmayaraq öz gücünə inandı,özünə güvəndi. Həyatını yaşamağa və həyat  sevincini duymağa davam etdi.    Hər şeyə rəğmən özündə yeni qüvvə tapdı,həyatına yenidən davam etdi.

Ölüm yatağında olanda belə  yenə Gövhəri düşünürdü. —  ” Birdən bəxtim gətirməsə, xəstəxanadan  sağ çıxmasam, onda necə? Doğrudanmı, onda mən sənin gözündə əbədi olaraq soyuq,hissiyatsız, eqoist, bir adam olaraq qalacam?

Mən bu  vəziyyətlə barışmaq istəmirəm.”

Povest-monoloq  insan və onun həyat fəlsəfəsi konsepsiyası üzərində qurulub. Xeyirlə şərin mübarizəsi ilə bağlı  əsərdə  maraqlı bir epizodla rastlaşırıq.

Bəkir adlı bir xudpəsənd qohumu Ercana “ürəyi yananlıq” edib demişdi  ki, “başına gələn bu bəla sənin sonun deməkdir. Belə situasiyalarda  gərək  çəsarətli olasan. Bu yaxınlarda bir oğlan səninkinə bənzər, sənin kimi  çox  ağır vəziyyətə düşmüşdü. Amma o, bu  vəziyyətdən ən düzgün  çıxış yolunu tapdı, özünü asdı.

Bu  cəsarətli hərəkəti ilə bütün problemləri dərhal  həll etdi. İnsan bəzən öz məğlubiyyətini dərk edə bilmir,  qəzaya uğradığını hiss eləmir.”

Bu dedikləri azmış kimi Ercanın düçar olduğu xəstəlik ucbatından düşdüyü ağır vəziyyətdən istifadə edir.Və  onu  birdəfəlik sarsıtmaq, həyat eşqini söndürmək üçün bu tamahkar və rəzil insan sözünə belə yekun vurur. ” — Aydındır,sənin buna  cəsarətin  çatmaz. Ay yazıq, sən artıq heç kimə lazım deyilsən! Bir özün fikirləş, sənin burda canlı meyit kimi uzanıb qalmağının kimə xeyri var?!…

Ercansa bilirdi ki, danışmağa başlayıb, onunla mübahisəyə girişsə, bu murdar adama daha iyrənc  çətinliklərə əl atmaq üçün yeni bəhanələr  vermiş olacaq. Elə buna görə də onu qovmamış, özlüyündə belə düşünmüşdü: ”Sən sadəcə zahirən  sağlam, möhkəm görünürsən. Daxilən  çoxdan  çürümüsən. Çoxdan ölüsən!  Mən yataq  xəstəsi olsam da, ruhən  çox  güclüyəm. Dünyada baş verənlərə  sevinirəm. İnsanın  xoşbəxtliyinin  nə olduğunu yaxşı bilirəm. Ürəyim yerindədir.Əl-ayağım işləməsə də, canlı insanam. Mən bu dünyanı  sənin kimi canlı ölüdən yaxşı görür, yaxşı duyuram!”

Povest boyu yazıçı insan, onun taleyi, mövcudluq, həyat haqqında həqiqəti üzə çıxarmaq istəyir.

Müharibədən iki çəliklə geri dönən atası yorulmaq bilmədən kətmənlə bağ-bostanda çalışırdı. Altı uşaq olsalar da, valideyinləri  sonralar Leninqrad  blokadasından evakuasiya  və  Qafqazdan  deportə olunmuş  on uşağa da  sahib durub onları qanadları altına almışdılar. Bu qədər uşağı yedirmək, geyindirmək və sağlam böyütmək üçün ata- ananın gecə -gündüzü yox idi. Üstəlik də iki otaqlı evə güclə yerləşə bilirdilər. Ercan ağır müharibə illərinin uşağı idi. Həyatın çətin üzünü hələ kiçik yaşlarından görmüşdü. Amma heç zaman indi olduğu kimi çıxılmaz  duruma düşməmişdi.

Əsərdə  Ercan dayısından söhbət açır. Müharibədə ayaqlarını itirən və primitiv əlil arabası ilə hərəkət edən dayısı kənd əhlinin tələbini ödəyən həsir zənbillər və s. düzəldirdi.Pula ehtiyacı olduğu halda  onları satmır, bağışlayırdı. Kənddə onun  böyük hörməti vardı. Dayısı bir dəfə onu bərk təəcübləndirir. Bir gün yaz  ayının ortalarında  Laləli deyilən və kənddən xeyli aralıdakı çöldə yaşıl otlaqların arasında  güclə sezilən bir nəfəri görür. Diqqətlə baxıb onu tanıyır. Qan-tər  içində yaz çiçəklərini toplayan adam onun dayısı idi. Geri dönəndə bərabər  dayısıgilə gəlirlər. Evə qayıdanda gülləri suya qoyurlar. Dayısı vanna otağına keçib yuyunur,üzünü qırxır. Üstəlik qəşəng bir  köynək geyib geri qayıdır.Ercan onun harasa gedəcəyi ilə maraqlananda o heç nə demir. Beləcə bərabər otururlar. Dayısının yoldaşı işdən qayıdanda hər şeyi başa düşür. Sən demə həyat yoldaşının o gün doğum günü imiş…O gülləri dərib yığmağı kiməsə tapşıra bilərdi. Amma qan-tərə batıb əziyyətlə yığdığı çiçəkləri, özü toplamışdı. Bunun ayrı mənası vardı…

Əsərdə romantik bir səhnə ilə qarşılaşırıq.Povestin qəhrəmanı Ercan səhər  erkəndən günəşin çıxmasını  seyr edir.Təbiətin bəxş etdiyi o ecazkar gözəllikdən vəcdə gəlir, duyğularını Gövhərlə bölüşür; “ Gövhər!  Biz  səhərin açılmağına, günəşin doğmağına sevinirikmi?  Əgər sevinmiriksə onda özümüzü ən gözəl anlardan məhrum etmiş oluruq. Səma üzərində qızıl şəfəqlərin necə doğduğuna tamaşa  edərkən alınan həzz  heç nə ilə müqayisə edilə bilməz. Mən bunu ilk dəfə o gecə dərk etdim. Gündəlik qayğılar başımızı o qədər  qatır ki, həyatda var olan bir çox ecazkar, gözəl şeyləri gözdən qaçırırıq.”

Ətrafımızdakı  adi bir şeylərdən, təbiət gözəlliklərindən duyğulanıb zövq almaq, onu ilham mənbəyinə çevirmək hər insana  nəsib olmur. Gözəlliyi  görmək,duymaq,ondan həzz almaq qabiliyəti görünür hamı da eyni olmur.Və bu həzzi  günboyu yaşatmaq, onu enerji mənbəyinə  çevirmək az adamın payına düşür.

İnsanlar sahib olduqları nə varsa,onu itirəndən sonra dəyərini anlayırlar. Bunu  gec dərk edirik, sonunda bu çox kədərli olur. Ercan da müdrikcəsinə belə düşünür” ölüm ərəfəsində həyatın necə vaz keçilməz olduğunu anlayarkən duyduğun kədər  qədər acı şey yoxdur.Bu barədə düşünəndə içim sıxılır, ürəyim  ağrı-acı ilə dolur. Bütün bunlara baxmayaraq həyatın nə olduğunu anlamaq üçün xoşbəxtəm, bunu gec də olsa başa düşdüm.

Ercan şekspirsayağı  “olum və ölüm”  dilemması konusunda  “ Ölmək çətin deyil,yaşamaq çətindir” söyləyib  monoloqunu belə davam etdirir.

-Həyatdan qaçanların özləri özlərinə ən ağır  cəzanı verməyiblərmi?

Bu əsərin qəhrəmanının prototipi yazıçının özüdür və o həyatda hər şeydən öncə özünü qurub-yaratmağa çalışan bir nasirdir. Müəllifin hər bir cümləsində onun həyat haqqında düşüncəsi dayanır, mətn boyunca qabarıqlaşır. Əsərə bir az hissi-emosional, həm də dərindən baxdıqda idrakla duyğunun vəhdətini hiss edirsən.

Ercanın gəldyi qənaətə görə, bəzən insan özünün kim olduğunu bilmir. Ercan etiraf edir ki,özünün kim olduğunu yalnız “ Sabah əməliyyat olunacaqsan”sözlərini eşidəndən sonra anlayıb… “Özünü yaxşı  tanımaq üçün ciddi sınaqlardan keçmək lazımdır. Dəmirin nə keyfiyyətdə olduğunu yalnız onu oddan,sınaqdan keçirdikdən sonra bilirlər.”

Ercan üzünü oxucuya tutub belə bir sual verir. Fantaziyasız yaşamaq olarmı? Bu sualı özü çox dolğun cavablandırır.” Məhz arzularımız bizi böyük əməllərə,böyük işlər görməyə ruhlandırır,bizi irəliyə aparır. İnsan ta qədimdən göydəki ulduzlara  çan atmasaydı, uzaq planetlərə ayaq basmağı arzulamasaydı, belə səyahətlər haqqında maraqlı əsərlər  yaratmasaydı bu gün  raketlər, kosmik gəmilər uçardımı?…

Arzu insanın qanadıdır. Bəs nə üçün biz böyüyəndən sonra daha  xəyala dalmaq istəmirik. Əksinə, fantaziyalara qapılan insanları lağa qoyur, onları avam, sarsaq hesab edirik…Axı, mədəniyyətin əldə etdiyi nailiyyətlər əslində insan fantaziyasının məhsuludur.”

Doğrudan da yaşadığımız informasiya əsrində biz arzularımızın əlindən tutub xəyallara dalmağa  vaxt tapmırıq. Arzuları gerçəkləşdirmək üçünsə səmavi pilləkənlərə qədəm qoyurmuş kimi hər an ona daha da yaxınlaşmaq  yollarını yadırğamışıq.

Ercan  kəşfləri ilə bütün  dünyanı heyrətə gətirən  Henrix  Şlimandan belə bir örnək gətirir. Səkkiz  yaşlı Henri anasına söz verib, and içir ki, — ana,mən hökmən qədim Troyanı axtarıb tapacam! O vaxt onun bu sözünə heç kəs  ciddi yanaşmayıb, ancaq bu uşaq böyüyüb arzusunu və sözünü gerçəkləşdirib.

Müəllifi bu əsəri yazmağa vadar edən nə idi görəsən? (Bu povest-monoloq yazıçının ilk bədii qələm təcrübəsidir — P.M.) Ercan xəstəxanada həyatın dəhşətli burulğanına düşüb, uzun müddət yataqda  hərəkətsiz qalanda çox adamlarla tanış olur. O da özünü o  cür yatağa məhkum  hiss edirdi. Özü bu haqda yazacaqdı; ”Bir  gün anladım ki, mən bu insanlar  haqda yazmalıyam. Onların hədsiz  cəsarətlərini, sarsılmaz iradələrini açıb  göstərməliyəm.

Bəli hökmən yazmaq lazımdır!”

Təbii ki, müəllifin özü də haqqında yazacağı bu insanlardan biri  idi.

Müəllifin  o zaman yenicə başladığı yazıçılıqla bağlı yazdığı fikirlər çox maraqlıdı. Kim anadan dərhal yazıçı, daha  doğrusu usta  doğulub. Nemat Kelimbetova görə  heç kim anadan dərhal yazıçı,daha  doğrusu usta  doğulmayıb; ”Ustalıq –çoxlarına nəsib olmayan dərkedilməz  bir  sirdir.Əgər dilimizin lüğət tərkibində “yazıçı” sözü olmasaydı,onun əvəzinə “söz ustası”, “dil zərgəri” ifadələrini işlədərdik.

Kitabı oxuduqca  müəllifin fəlsəfi fikirlərinə, aforizmsayağı deyimlərinə heyran qalmamaq, həm də onunla razılaşmamaq olmur.

“Bir manat oğurlayana oğru deyirik,onu rüsvay edirik, cəzalandırırıq. Düz də eləyirik! Oğurluq eləmək olmaz! Ancaq  vaxtımızı oğurlayanları oğru  hesab etmirik, buna görə onlara gözün üstə qaşın var” da demirik. Amma dərindən  fikirləşəndə oğurlanmış  pulu da, əşyanı da geri almaq, yaxud əvəzini ödəmək mümkündür. Ancaq oğurlanmış vaxtı heç  cür geri ala bilməzsən. Havayı yerə  demirlər ki, itirdiyin bir günün yerini bir ilə doldura bilməzsən.”

Nemət Kelimbetov  özünəməxsus təhkiyəsi ilə dünyanın, yaşamın fəlsəfi dərkinə, çözümünə yönəlmiş çox oxunaqlı bir həyat tarixçəsini yazıb. Sonucda da  həyat həqiqətlərini –yaşadıqlarını ibrət ola biləcək, düşündürəcək şəkildə çatdırır.

Bu baxımdan da kitabda aforizm xarakteri daşıyan fikirlər,çümlələr çoxdur.Kitabın ayrı-ayrı hissələrində sevgi, nifrət, səxavətlilik, təvazökarlıq, hiyləgərlik,inam, həyatın qanunları kimi  xüsusiyyətlər barədə dərin fəlsəfi düşüncələrə rast gəlmək olar. Onlarda bəzilərini örnək kimi vermək yəqin yerinə düşərdi.

—          İnam — böyük qüvvədir.

—          Yalnız öz gücünə inanan insan arzusuna nail ola,bu yolda ən yüksək zirvələri fəth edə bilər.

—           Kim bu dünyada özünə güvənən, özünə inanan insandan güclü ola bilər.

—          Əgər mən özümə inanmasaydım, həyata bu qədər bağlı olardımmı?

—          İnsan ürəkdən bağlanmadığı bir şeyi həqiqətən sevə bilməz.

—          Bir insanı, onun yaşadığı dünyadan ayrı sevmək olmaz.

—          Bir damcı suda bütün dünya okeanı əks olunur.

—           İnsan öz iradəsini idarə etməli, vicdanın səsinə qulaq  asmalıdır

—          Adi, gündəlik hadisələrin inam hissiyyatını korşaltmasına imkan vermək olmaz. Onları daim yeniləmək lazımdır, yoxsa dünyanı bir rəngdə görməyə vərdiş edər, heç nəyə  heyran qala,təəccüblənə bilmərik.

—          Heyran qalmalı, təəccüblənməli bir şey  yoxdursa, yaşamağa dəyərmi?

Nemat Kelimbetov bu  povest-monoloqda oxucusuna ünvanlamaq istədiyi mesajı çatdırmağa çalışır. Mesaj isə belədir: İnsan öz təxəyyülünü materiyaya çevirə bilər. Yəni insan istəsə əlçatmaz görünən hər şeyə çata bilər. Bu sənədli povestin sonunda biz  möcüzə ilə qarşılaşırıq. Nemat Kelimbetov  özünün yaşadığı həyat hekayətində  göstərdi ki,mümkün olmayan heç nə yoxdu.

“Ümidimi itirmək istəmirəm” povest-monoloqu dünyanın bir çox dillərinə tərcümə olunmuşdur. Azərbaycan dilinə isə 2013-cü ildə tanınmış tərcüməçi Tehran Vəliyev çevirmişdir.

İlk bədii əsərini Nemət Kelimbetov 1981-ci ildə qələmə alıb. Onun ”Mən kasıb deyiləm, amma  kədərliyəm”, “Həyat nəhri”,”Oğluma məktub”, “İxtiyarlar”, “Heç vaxt təslim olma” və  digər əsərləri var. Bundan başqa o tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olur. Qazax dilinə 10-dan artıq əsər  çevirib. Ukraynalı yazıçı Vasili Kozaçenkonun İldırım”, özbək yazıçıları Səid Əhmədin ”Horizont”, Primqul Qadirovun  “Ulduzlu gecələr” bu sıradandır.

» Oğluma məktublar » essesi yalnız oğluna deyil, mənsub olduğu xalqın bütün oğularına ünvanlanıb.

Qəlbi riqqətə gətirən bu essedə  Nemət Kelımbetov başda  ana-ata olmaqla hər  insan övladının tarixi kökü mənasında işlənən ” yeddi arxa dönəni” , kişilik şərəfi və ləyaqəti, nəsillərin salnaməsi, onun davamlılığı və  ailə bağlarının önəmliyindən bəhs edir.

Onun söhbət-dialoq şəklində yazılmış “Qısqanclıq” adlı kitabında qısqanclıq, paxıllıq kimi mənfi keyfiyyətlərdən bəhs olunur. Başqasının yaşayışına, var-dövlətinə və s. qısqanclıqla yanaşmaq yaxşı hal sayılmır, çünki ömür o qədər gödəkdir və onu belə pis keyfiyyətlərə sərf etməyə dəyməz.

“İxtiyarlar”  esssində   Kelimbetov yaşın dəqiq fəlsəfi təyinatını verir. Qoca, ixtiyar, ağsaqqal arasında fərq yalnız yaşlamı ölçülür? Hər bir yaşlı adam ağsaqqal adlandırıla bilərmi? Essede bu məsələ qoyulur.

2010-cu ilin oktyabrında  ölümündən bir müddət əvvəl onun yaradıcılığına dünya ictimaiyyəti tərəfindən dəyər veridi . Nemət Kelımbetov Franz Kafka adına Beynəlxalq Ədəbiyyat Mükafatına layiq görüldü.

Nemət Kelimbetovun adı Qazaxıstanın elm adamlarının içində də iftixarla çəkilir . O əski türk yazılı ədəbiyyatını öz ölkəsində ilk dəfə araşdıran alimlərdəndir. Onun əski türk ədəbi abidələrinə aid onlarla monoqrafiyası var.”Əski türk poeziyası ənənələrinin  Qazax ədəbiyyatında izləri”,  “Qazax ədəbiyyatının qaynaqları”,  “Qədim dünya ədəbiyyatı” , “Qədim ədəbiyyat abidələri” və  b. bu sıradandır. Nemat Kelimbetov Qazax  ədəbiyyatının köklərinin saka və hunların zamanından başlamasını elmi əsaslarla göstərə bilib..Bunula o Qazax ədəbiyyatının b. e.ə. YIII əsrdə deyil,ondan da min il əvvəl yarandığını sübuta yetirib. Məhz elə bu yetənəkliyinə görə  türk sərkərdəsinin adını daşıyan “Gültəkin” ödülünə layiq görülüb.