Bu həftə Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Avstriya paytaxtında olan görüşü barədə mətbuata çox az bilgi verildi. Sadəcə, deyildi ki, müharibə vəziyyətində olan dövlət başçıları Vyanada Minsk qrupu həmsədrlərinin vasitəçiliyi ilə görüşüblər, bölgədəki situasiyanı və qarşılıqlı maraq doğuran başqa məsələləri müzakirə ediblər. Vəssalam, elə bu! Quru, rəsmi protokol dilinin arxasında nələrin dayandığını anlamaq üçün adamın gümanı min yerə gedir.
Adamın ağlına ilk gələn odur ki, görüş yalnız xoş məram jestidir, ya dialoq və anlaşma adında bir şey yoxdur, ya da prezidentlərin sözü qurtarıb. Hər halda görünən odur ki, yollar ciddi şəkildə ayrılıb: Ermənistan Rusiyanın Gömrük Birliyinə girməklə Moskvanın ağuşunda özünə əbədi yer eləyib, Azərbaycan isə, bəzi problemlər olsa da, Qərblə dialoqu davam etdirir. Bu səbəbdən də Bakı və Yerevanın Qarabağ probleminin həllinə yanaşmaları dərin uçurum vəziyyəti yaradıb. Faktiki olaraq, uçurumun bir tərəfində Rusiyanın qoltuğuna sığınmış Ermənistan müstəqil qərar verə bilmir, digər tərəfdə isə Qərblə tam anlaşması olmayan Azərbaycan ayaqlarını yerə döyür.
Hövsələsiz azərbaycanlı oxucunun ağlına gələn ilk sual budur ki, yaranmış situasiya kimin xeyrinədir? Dərhal cavab verək ki, təxmini parametrləri görünən siyasi şərait tərəflərdən heç birinin xeyrinə deyil, əksinə, problemin həllinin mürəkkəbləşməsi və prosesə qoşulmuş oyunçuların yeni durğunluq zolağına düşməsidir. Təbii ki, növbəti dəfə belə mürəkkəb situasiyanın yaranması Bakının yox, Yerevanın yanlışlıqları ucbatından baş vermişdir.
Azərbaycan Qarabağ probleminin həlli ilə bağlı son illər strateji baxımdan doğru addımlar atmışdır. Yəni Qarabağ probleminin həllinə nail olmaq üçün Bakı o vaxt birmənalı qarşılanmayan Bişkek protokolu imzalandıqdan sonra üç mərhələli planı, demək olar ki, uğurla reallaşdıra bilmişdir: əvvəla, iqtisadi cəhətdən güclənmiş, beynəlxalq aləmdə siyasi mövqeyini möhkəmlətmiş və nəhayət, Ermənistanın blokadasını davam etdirərək onu zəiflətmiş, özü isə hərbi cəhətdən xeyli güclənmişdir. Təbii ki, bu addımları ilə Bakı özünü həm Rusiyanın qəzəbindən qorumuş, həm də Türkiyə, Avropa ölkələri, ABŞ və NATO ilə münasibətlərini qismən yeni mərhələyə çıxara bilmişdir.
Bəs blokada şəraitində olan Ermənistan bu illərdə nəyə nail olmuşdur? Nə qədər ki, özünü Moskvaya tam təslim etməmişdir, onun ABŞ, Avropa və NATO ilə dialoq imkanları geosiyasi səbəblərə görə Azərbaycandan daha üstün idi. Lakin indi suverenliyini, demək olar ki, itirməklə Yerevan geopolitik kod kimi də cazibədarlıqdan məhrum olmuşdur. Artıq Yerevan oyundan çıxır və onun ərazisi Rusiya ərazisi sayılır. Əvəzində isə Azərbaycanın regional funksiyası artır və strateji baxımdan daha geniş diapazon alır.
Əlbəttə, Ermənistan və Rusiyanın davranışı onsuz da həssas olan Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi vəziyyət yaradır. Bu vəziyyətdə Qafqaza təsir məsələsində Rusiya daha da güclənmiş kimi görünür, amma bu, formal baxımdan belədir. Əslində isə rusların gəlib Türkiyə sərhədlərinə dirənməsi Ankara ilə Moskva arasında geosiyasi balans məsələsində yaranmış tarazlığı pozur. Ona görə də yaxın vaxtlarda bu ölkələr arasında rəqabət tamamilə yeni formatda üzə çıxa bilər. Həm də məsələ təkcə Türkiyə ilə məhdudlaşmır, hər vasitə ilə Ermənistanı NATO-ya tərəf dartan ABŞ da planlarında dəyişiklik etməli olacaq. «Ağ Ev» hələ də Türkiyə-Ermənistan dialoqunun baş tutacağına ümid edir. Nə qədər ziddiyyətli görünsə belə, bu addım yaxın məqsədlər üçün Rusiyanı da qane etmiş olacaq. Ona görə də bu həftə bizim də mətbuatda geniş yayılmış «Türkiyə Ermənistanla sərhədləri açacaq» xəbərlərinə məhz bu kontekstdən yanaşmaq lazımdır.
Bütün bu söylədiklərimizə görə, Vyanada görüşən ölkə prezidentləri nədən danışa bilərdilər ki? Axı indiki şəraitdə Avropanın qarşısına özünü itirmiş vəziyyətdə çıxan Ermənistan prezidentinin nə görünməyə üzü, nə də danışmağa sözü qalıb…
[email protected]