Uzun bir süre «Nabucco» Doğalgaz Boru Xətti Layihəsi ilə məşğul olduq. Ancaq Türkiyənin amacı «Nabucco» deyildi, şübhəsiz. Hədəf bəlliydi, ancaq kəndimizi o dərəcə «Nabucco» Layihəsinə odakladık ki, Avropalı dostlarımız da hər şeyi Türkiyəyə yıkmaya çalışdılar. Və sonunda Azərbaycan qazı direksiyonu TAP-a kırdı.
Türkiyənin amacı, adı ITGI, TAP və ya «Nabucco» nə olursa olsun, Azərbaycan, Orta Asiya, Orta Doğu və Doğu Akdeniz doğal qazlarının Anadoludan Avropaya ulaştırmaktı. Bu nədənlə, Azərbaycan və Türkiyənin Trans Anadolu Doğalqaz Boru Xətti (TANAP) layihəsinə ortaq imza atmaları, konuşulan tüm projelərdən daha keyfiyyətlidir və qiymətlidir. Ortaqlık yapısı və boru xəttinə can suyu olacaq qazın sahibi bəlli olduğuna görə, gerisi çox da önəmli deyildir. Yunanıstan və Arnavutluk üzərindən İtaliyaya ulaşacak TAP (Trans Adriyatik Boru Xətti), Verdinin operasından esinlenilen «Nabucco» ve ya ITGI (Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya layihəsi) kimi çalışmaların hamısının özü TANAP-dır. Çünki üçündən birisinin və ya hamısının ona bağlanacaq olmasıdır, gözəl olan. Azərbaycan ilə Türkiyənin bir-birine kenetlenmesiylə bölgədəki digər doğal qazların keçişinə də fürsət saxlanacaq olması başarıdır. Alternativ xətlərin şu aşamada rəfə qalxdığını söyləmək də erkəndir.
Azərbaycan Nabuccoyu heç istəmədi
Türkiyə şu an Şahdəniz 1-dən 6,6 milyard kubmetr qaz alır. Şahdəniz 2-dən gələcək 16 milyard kubmetrin 10-nu konsorsium qərarıyla «Nabucco» yerinə TAP-dan Avropaya gedəcək. Ayrıca Azərbaycan Dövlətinin nəzarətində olan 15-20 milyard kubmetrlik bir qaz daha var. Boru xəttinə həyata keçməsi üçün başlanğıc qazı tamam. Əslində TANAP-a imza qoyulduğunda, Avropaya uzanacaq xəttin TAP olacağı da bəlliydi. Mən də bu barədə yazmışdım. Çünki Azərbaycan tərəfi, Nabucco ilə Rusiyanın Güney Akımına paralel gedəcək boru xəttinə rəqib olmaq yerinə TAP-ı istəyirdi. Bu məsələnin detallarında siyasət, güc kullanımı, baskı, dəyişik ticari hədəflər ola bilir.
Kısacası Nabucco tərəfini düşünəcək olan nə Türkiyə, nə də Azərbaycandır. Riski və sorumluluğu üstlənməsi gərəkən tərəf Avropa Birliyidir. Türkiyənin də kayb etdiyi bir şey yoxdur. TAPa daha iyi pozisyonda və istədiyi şəkildə ortaq ola bilir.
Filmi başa sararsak, Azəri SOCAR, İngilis BP, Norveçli Statoyl və Fransız Totalın hissədar (payçı) olduğu «Şahdəniz-2» Konsorsiumu və hamısından bağımsız Azərbaycan Dövləti, 56-cı olaraq tasarlanan TANAP-dan 2026 ilində 31 milyard Azərbaycan qazının geçməsi planlaşdırılır. Ayrıca başqa qazların keçməsi də var hesabda; Türkmən, Kuzey İrak, İsrailin və Rum Kəsiminin Doğu Ağdənizdəki qazı və başqa qazlar. Dolayısıyla ilerleyen illərdə ITGI və «Nabucco» yenidən gündəmə gələ bilir. Hamısı ayrı sorunlar içeren bu güzergahların uyğun bazarlara rəqabətçi qiymətlərlə ulaşa bilməsi üçün Türkiyənin coğrafi konumuna ehtiyacı var.
İsrail və Rum qazını daşıya biliriz
«Şahdəniz-2» Konsorsiumunun ən önəmli ortağı Norveçli Statoil, Almaniyada Rus Qazpromun bazar payını son illərdə ciddi şəkildə aşağı çəkdi. Bu səbəblə Statoil, İsveçrəli Axpo və Alman E.ON ortaqlığındakı TAP Projesine tək tərəfli baxmamaq lazım. Ayrıca Nabucco ilə ulaşılacaq bazarlarda qaz rəqabəti bəlli səviyyəyə ulaşmışkən, Yunanıstan və İtaliyada bu rəqabət yox və qaz fiyatları daha yüksək.
Bəlkə şu soru sorula bilir; TANAP bu halıyla bahalımı? Çünki şu an etibarıyla BOTAŞ-da qazın min kubmetrinin transferi üçün 20 dollarlıq bir rəqəm tələffüz edilirkən, bəhs edilən miqdarda TANAP-dan qaz axması halında, başlanğıcda min kubmetrin transfer maliyyəti 150 dollar səviyyələrində çıxmaqdadır. Dolayısıyla TANAP, tək başına Azərbaycan qazı üçün planlanmış bir boru xətti deyildir. Başqa qazlar içində düşünülmüş iyi bir projedir və Türkiyənin qaz tədarükündə əlini gücləndirirkən, qardaş Azərbaycanın moralini yüksəldən gözəl bir ortaqlıqdır.
Verdinin «Nabuccosu» Yəhudilərin Babile sürgünə göndərilməsini anlatırkən, TANAP da başqa şeylər anlata bilməli, hətta İsrail qazını da daşıya bilməli…