Coğrafi konumumuz gereği ulaşım projelərində və ulaşım modlarında, Türkiyə bu ana qədər üzərinə düşəni yapmış bir ölkə durumunda deyildir. Halen daha durumumuz, nə iki başı kəsik bir körpü pozisyonunu ötəyə keçə bildi, nə də ulaşım stratejiləriylə qeopolitik olaraq ölkəmizə dəyər qazandıra bildi. Bunun bəzi istisnaları var. Birisi, Türk Hava Yolları (THY) ilə yakalanan və coğrafiyadakı avantajlarımız iyi kullanılarak iyi bir başarıyla ana bağlantı nöqtəsi halına gəlməmizdir. Digəri isə TC Dövlət Demiryollarının yaptığı atılımlardır. Yurdiçinin modern, gelişmiş, çağın ehtiyaclarını qarşılayacaq raylı sistem ağlarına qovuşdurulması üçün yapılan yatırımlar tartışmasız önəmli. Ancaq lojistik sektorunun ehtiyaclarını qarşılamaq üçün nələr yapıldığı məchuldur? Böylə bir vizyon yox kimi…
Öte yandan, Boğazın iki yaxasının ya da iki qitənin Mamaray Projesi ilə raylı sistem olaraq birləşdirilməsində ikinci mərhələyə keçməmiz gerekiyor. «Əsrin projesi» kimi hamasi lafları buraxıb, əsrlərin önəmli atılımı ola bilməsi üçün çalışılması gerekiyor. Əgər bu günləri, bu projenin gələcəyini düşünərək, planlayaraq, Türkiyəni Çinə və Avropaya (Doğu-Batı) və Kuzey və Güney dəmiryolu xətləri olaraq, necə bağlaya biləcəyimizi diqqətə almazsak keçmiş olsun. Geneldə də bu hesabı yapmadığımızdan, bizim üçün faydalı, başarılı projelərin kimlərə rəqib və kimlər üçün zərərli, qısqanılan işlər olduğunu azca zəhmət edib kafa yoraraq, ortaya qoymadığımızdan, kayb ediyoruz.
Ən son Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Marmaray Projesini yerində incələyib, test sürüşü yaptığında, «Əsrin deyil, əsrlərin projesi, olaraq Marmarayı tanımladı. 150 illik röyanı gerçəkləşdirdiyimizi söylədi. Ancaq bizim bu projeylə daha fərqli şeyləri xəyal etməmiz gerekiyor. Gerçəkləşdirməklə, yapmakla işimiz bitmir. İşlətmə modellərini, bağlantılarını, qitələri, ölkələri bir-birinə inteqrasiya edərkən önümüzə çıxacaq əngəlləri də öncədən görməmiz gerekiyordu. Məsələn, içeridə Van gölü əngəlini, Batıda Bulgaristan, Doğuda İran Bolqarıstan və ya Gürcüstan və davamındakı ölkələri nə qədər hazırlaya bildik Marmaraya.
TCDD Genel Müdiri Süleyman Karaman ilə bir neçə dəfə Marmaray üzərinə beyin cimnastiği yaptığımda, sürəkli olaraq kafasını Marmarayın rəqibi olacaq «Rusiya Dəmiryollarının (RJD) projeləri kurcalıyordu. Çin-Rusiya-Avropa xəttindəki dəmiryolu taşımacılık rəqəmlərinin yüksəkliyi və sürəkli artış göstərməsini örnək veriyordu. Karaman, haqlı olaraq, alternativ projelərə baxırdı. Amma bu baxışın digər etkili və yetkili kesimdə nə qədər karşılık bulduğundan şübhəliyəm. Məsələn, Dışişləri Bakanı Ahmet Davutoğlunun, Türk Dünyası və Orta Doğu üçün gördüyü röyalarda bunlar varmı? Bir az ayağı yerə basan, xəyal aləmində gəzinməyən bu cür projelər üçün muhakkak surətdə Dışişləri Bakanlığı yetkililərinin də projeksiyonları vardır? Amma nələrdir? Marmaray bunun neresinde yer alır? Maraq ediyorum.
Rusiya özü geliştirdiyi projesiylə Çini Avropaya dəmiryolu ilə bağlamada önəmli məsafə qət edərkən, Avropa-Asiya dəmiryolu koridorunda Türkiyənin önündə hələ də daha ciddi əngəllər söz konusu. Marmarayın bitməsiylə Türkiyə içindəki dəmiryolu ağı belə tamamlanmış olmuyor. Ayrıca tamamlanmış olsa belə, Türkiyənin Doğu və Batısında yer alan qonşu ölkələr dəmiryolu inteqrasiyasını da bir aşamaya gətirməsi gərəkiyor. Çünki dəmiryolunda Avropa sistemlərini kullanan Türkiyə ilə qonşu ölkələr və onların davamındakı dövlətlərdə kullanılan dəmiryolu sistemi kıyaslandığında, ray aralıqları, hız üçün altyapı yatırımları həm fərqli, həm də bəziləri çok yetərsiz.
Məsələn, keçən il başlayan Qazıxıstan-Rusiya düzənli dəmiryolu konteyner taşımacılığı Çin-Avropa arasındakı dəmiryolu bağlantısının ən önəmli addımı tamamlanmış oldu. Çünki Rusiyanın Çin-Avropa güzergahı ruslarla daha yaxın və inteqrasiya edilmiş bir sistemə sahib, Türkiyə xətti kimi sorunlar yox. Rusiya kimi olayın ciddiyətinə inanmış və yatırım yapan bir ölkə stratejisini də ortaya qoyunca işlər öz-özünə çözülüyor. Darısı Türkiyənin başına…