Kim nə deyir desin, demokratiya kimi seçki də şüurlu, səviyyəli insanlara, bu insanların çoxluq təşkil etdiyi yetkin cəmiyyətlərə, məqsədi xalqa xidmət etmək olan hakimiyyətlərə xasdır. Şüur, səviyyə, yetkinlik, kamillik və istək olmayanda insanlar da, cəmiyyətlər də, xalqlar və hakimiyyətlər də imitasiya edilən demokratiyadan, onun vacib elementi sayılan seçkidən əziyyət çəkir. Bizdə də belədir. 1992-ci ildə prezidentliyə namizəd Nizami Süleymanov şirnikləndirici biyan reklamına görə xeyli səs alaraq az qala qalib gəlmişdi. Sadəlövh azərbaycanlı o vaxt elə bilirdi ki, həqiqətən, biyanla ölkə dolandırmaq olar. Bəs indi həmin azərbaycanlı, onun yaşadığı cəmiyyət şüur və dünyagörüşü baxımından nə qədər inkişaf edib, heç dəyişibmi, irəli gedə bilibmi? Hakimiyyət azad cəmiyyət platformasına çıxa bilibmi, idarəetmədə dəyişikliyə nail olubmu? Müxalifət yeni siyasi texnologiyalara yiyələnibmi, çoxluğun etimadını qazana bilibmi? Yəqin, bu sualların müsbət cavabı olmadığından müstəqillik coşqusu yatandan bu günədək Azərbaycan cəmiyyəti xroniki seçki məyusluğu yaşayır. «Əşi, kimi istəsələr, seçəcəklər», «onsuz da nəticəni saxtalaşdıracaqlar», «cəhənnəm olsun bunlar da, keçirdikləri seçkilər də» kimi ifadələrin geniş yayılmasının səbəbi də budur.
* * *
5-6 il əvvəl bir qrup jurnalistlə Qars şəhərində idik. Həmin vaxtlar Azərbaycan mətbuatı bu şəhərin bələdiyyə başqanını qaralamışdı və Ermənistanla sərhədləri açmaq niyyətinə görə onu tez-tez tənqid edirdi. Biz bələdiyyədə qonaq olub «ermənipərəst» sədrlə də görüşdük. Adam çəkinmədən öz fikirlərini açıqladı, məqsədinin siyasi deyil, şəhər camaatına xidmət etmək olduğunu bildirdi. «Sərhədlər açılarsa, bölgədə gediş-gəliş çoxalar, şəhərin iqtisadi həyatı canlanar, yerli turizm inkişaf edər, bazar imkanları və iş yerləri artar, nəticə etibarilə yerli əhali əlavə pul qazanar. Amma bu addım azəri qardaşlarımızı incidirsə, biz bundan həmən imtina edərik», — dedi.
Təbii ki, merin arqumentləri biz «vətənpərvər»ləri çox da inandırmadı. Odur ki, «sərhəd» söhbətini Qarsdakı konsulumuz, şəhər merini Ermənistan xəyallarından çəkindirmək üçün xeyli əziyyətə qatlaşmış Həsən Zeynalovla davam etdirdik. Özü də harada? Konsulun bizə yaxşı bir ziyafət verdiyi Sarıqamışda. Konsuldan əsas bir suala cavab istədik ki, axı nəyə görə mer sərhədin açılmasında bu qədər maraqlıdır? Cavab bu oldu ki, Azərbaycan üçün siyasi əhəmiyyət daşısa da, şəhər meri onda maraqlıdır ki, bölgədə iqtisadi həyat canlansın, camaatın dolanışığı yaxşılaşsın ki, qarşıdan gələn bələdiyyə seçkilərində mer yenidən namizədliyini verib seçilə bilsin. Jurnalistlərdən kimsə zarafatla:
— Bəyəm seçkini elə keçirmək olmaz ki, bu adam qutuda qalsın, heç seçilməsin?
Həsən müəllim bir anlığa duruxdu (deyəsən, Bakı küləklərini xatırladı), qısa pauzadan sonra tam ciddiyyətlə: «Yox, bunlarda gerçək seçki keçirilir, hər şey şəffaf aparılır, saxtakarlıq olmur, adamlar öz səsinin üstündə dava aparır», — dedi.
Konsulun bu cavabından sonra araya əməlli-başlı sükut çökdü. Yəqin ki, hamı «gerçək seçki», «həqiqi seçki» ifadələrinin nə demək olduğunu yaxşı anladığından beynində belə seçkinin yaratdığı sosial-siyasi xarüqələrin haqq-hesabını aparırdı…
Gerçək, saxtalaşdırılmayan, cəmiyyətdəki çoxluğun həqiqi fikrini ortaya qoyan seçki bütün cəmiyyətlərin arzusudur, çünki bu seçki cəmiyyəti, hakimiyyəti və vətəndaş institutlarını daim ayıq saxlayır. Bu cür seçkilərin keçirildiyi cəmiyyətlərdə insanları aldatmaq, ortaya yalançı namizədlər çıxarmaq, onların başına ip salıb meymun kimi oynatmaq mümkün deyil. İnsanlar özlərini cəmiyyətin bir parçası hesab etdiyindən seçki proseslərinin fəal iştirakçısı olurlar. Yəqin ki, nə vaxtsa biz də bu yola gəlib çıxacağıq, amma indi demokratiya, azadlıq, ictimai əxlaq, milli heysiyyət və şəxsi ləyaqət məsələsi ilə bağlı bizim ciddi problemlərimiz var və onlardan, eləcə də başqa nadanlıqlardan yaxa qurtarmaq yollarını aramalıyıq.
Bəzən illüziyalar gerçəyi görməyə mane olur. Odur ki, gözünüzü açın, ətrafa yaxşı baxın. Cəmiyyət təkcə sosial şəbəkələrdə fəallıq göstərənlərdən, gənclər hərəkatında formalaşmış ağıllı və məsləkli gənclərdən ibarət deyil. Özünü dərk etməyən, mahiyyəti bilinməyən, bir parça çörəyə, bir kilo qəndə, cibinə basılan pula, vəd olunan mənsəbə görə hansı yaramazlığa desən hazır olan nə qədər bədbəxt və susqun soydaşımız var. Hafizi var, Arazı var, hələ nə qədər barsızı var bu cəmiyyətin. Vicdanını itirmiş müəllimi, həkimi, məmuru gətirin göz önünə… Karusel qəhrəmanlarını, məntəqələr arasında vurnuxan ağbirçək və ağsaqqalları gətirin göz qabağına. Bəyəm bunlar bizim camaat deyil, bəlkə Marsdan gəliblər? Siyasətdə, mediada, hüquq sistemində, təhsildə, səhiyyədə və s. yaxşı mövqe tutan, amma vicdanını hər an satmağa hazır olan bəzilərini də yada salın. Maləsəf, bütün bunlar bizim cəmiyyətin qaranlıq mənzərəsidir. Bax bu mənzərəni işıqlandırmaq, qaranlıq beyinləri aydınlatmaq üçün dəyişiklik küləkləri əsməlidir. Bu dəyişiklik olmasa, həmin qaranlıq mənzərəni yaradanlar cəmiyyətin yolu üzərində suyu çəkilməyən unitaz kimi daim üfunət mənbəyi kimi qalacaqlar.
* * *
Bu yay Şimali Qafqazın Mineral sularında dincəlmək imkanım oldu, iki həftə Pyatiqorskinin gözəlliklərindən zövq aldım. Ətrafı öyrənmək, iti müşahidə aparmaq, hər xırda detala diqqət yetirmək kimi peşə vərdişi burada da adamı rahat buraxmırdı. Rusiyanın bu guşəsində hələ də sovet ruhunu yaşadan şəhərdən çox maraqlı şeylər yaddaşımda ilişib qaldı, amma nə üçünsə seçkisonrası ab-havada beynimdə onlardan yalnız biri dirçəldi. Şəhərin ictimai ayaqyolularında divarlarda eyni ruhlu çağırışların olması diqqətimdən yayınmadı. Həmin çağırışın dəqiq məzmunu belə idi: qarşıya qoyulmuş məqsəddən və nail olunmuş nəticədən asılı olmayaraq unitaza su axıtmağınızı xahiş edirik. Çirkaba batmış cəmiyyət də belədir, onu dəyişmək üçün təmizləmək, təmizləmək üçün də mütləq unitazın suyunu çəkmək gərəkdir. Amma necə?
[email protected]