Şeirləri ilə insanın ruhunu dincəldən Ramiz Rövşəni az danışıb, çox yazan şairlərdən hesab etmək olar. Şairin sözü də şeirləri kimi həlimdir. Amma danışdırmasan susur:

-Sözün düzü, danışmaqdan adam yorulur. Həm də ki, bu son 20 ildə mən həddən çox danışmışam. Elə bu illər ərzində qəzetlərə verdiyim müsahibələr azı bir cild eləyər. Təəssüf ki, o müsahibələrdə bir-birini təkrarlayan suallar da çoxdur. Eyni suallara hər dəfə təzə cavab verməksə çətindir. Bir də ki, şairin vəzifəsi danışmaq yox, deməkdir. 

-Deyirlər ki, Azərbaycan ədəbiyyatında Allaha deyiləcək sözləri Ramiz Rövşəndən soruşmaq olar.

-Vaqif Səmədoğlu demişkən:

“Yazmadığım beş-on şerim,

beş-on duam qalıb sənə.”

Bəxtiyar Vahabzadə isə deyirdi ki, şeirlərim özümün-özümə məktublarımdır. Təəsüf ki, mobil telefonlar çıxandan bəri nəinki özümüz-özümüzə, heç bir-birimizə də məktub yazmırıq. Hətta sevənlər də bir-birinə məktub yox, sms göndərir. Necə deyərlər, bir vaxt SSRİ idi, indi SMSRİ-dir. Siz klassikləri xatırlayın, görün onlardan qalan cild-cild məktublar nə boyda xəzinədir. Bəzən o məktublar həmin yazıçıları bizə onların romanlarından daha yaxşı tanıdır. Təəssüf ki, texnikanın inkişafıyla ədəbiyyatın bütöv bir qanadı, epistolyar janr yoxa çıxmaqdadır.

O ki, qaldı Allah və şair münasibətinə, Mövlanadan, Yunus İmrədən üzübəri bir çox ilahi həqiqətlər məhz şairlərin dilində səslənib. 

-Niyə məhz şairlərin? 

-Bəlkə şairlərdən başqa da ilahi həqiqətləri bilən, hətta daxilən şairlərdən daha zəngin olan insanlar var. Amma məsələ təkcə nəyisə bilməkdə deyil, həm də onu ifadə eləmək bacarığındadır. Bu baxımdan, şair hardasa bütün dilsizlərin dilidir. Elə bil hər şey, daş da, ağac da, külək də, yağış da, hamısı şairdən keçib dil açmaq istəyir.

-Bu o deməkdimi ki, dünyanın bütün dərdləri gəlib şairin içindən keçir?

-Yəqin belə də demək olar. Amma şairlər də cürbəcürdür. Fizikanı yada salın. Bir var mərkəzəqaçma, bir də var mərkəzdənqaçma. Bir var Füzuli, bir də var Sabir. Füzuli yazdığı bütün obrazları özündən keçirib onlara öz şəklini verir. Bu mənada Leyli də, Məcnun da, hətta İbn Səlam da Füzulinin özüdür. Sabir isə əksinə, sanki hər yaratdığı obrazdan keçib onun şəklini alır. Mollanın da, fəhlənin də, əkinçinin də, hətta Xanbacının da. Zahirən baxanda bir-birinə tam əks olan iki şairdir, amma hər ikisi dahidir. Elə bunun özü göstərir ki, poeziya üçün birmənalı qanun yoxdur. 

-Şair şeirdə ölürmü, yaşayırmı?

-Söhbət əsl şairdən və şeirdən gedirsə, hər şeirdə bütöv bir ömür yaşanır. Amma bir həqiqət də var ki, əsl şeir son nöqtə ilə bitib qurtarmır, o hər oxucuyla yenidən doğulur. Tolstoy deyirdi: “Ədəbiyyat insanları tənhalıqdan xilas edir”. Görün bir şeirin başına nə qədər adam yığışır? Ocaq başına yığışan kimi. O ocaq həm işıqdı, həm isti. Bəlkə ürəyin ən sıxıntılı vaxtlarında, qaranlıqda, zülmətdə yığışırlar. Hər oxucu öz kədərini, ümidini, sevgisini gətirir. Mahiyyətcə şeir, poeziya, ədəbiyyat insanları birləşdirməyə xidmət edir. Bu o demək deyil ki, insanları kollektivləşdirir, xeyr, doğmalaşdırır, bir hissin, duyğunun başına yığır. İnsan özünə həmdərd tapır. Fizuli necə deyirdi? “dərd çox, həmdərd yox”. Sözün hərfi mənasında bəlkə də heç həmdərd tapa bilmirdi Füzuli, amma şeirləri görün nə qədər həmdərd topladı onun başına. Bax, budur poeziya.

-Vaxt vardı bizim şairləri oxuyanda şeirlərindən yaz qoxusu, bənövşə ətri gəlirdi. Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatı ziyalı itirir, illərlə kitablarıyla böyüdüyümz insanları itirməklə məşğuldur…

-Bu itkilərin ən təbiisi fiziki itirməkdi. İnsan yaşadı, öldü. Bu itkiyə, nə qədər ağır olsa da, dözmək olur. Bir də var mənəvi itirəsən, tanıdığın, inandığın, sevdiyin adamlar zaman keçdikcə dəyişsinlər, sənin sevginə layiq olmasınlar. Məncə, bu daha ağır itkidir.

O ətrin, qoxunun itməsinə gəlincə, əsas səbəblərdən biri budur ki, dünya çox mexanikləşib. Nə qədər qəribə olsa da, insanların həyatıyla, məişətiylə dünyanın texniki inkişafı bir-birinə çox bağlıdır. Kopernik nəzəriyyəsinə görə Yer kürəsi həm öz oxu, həm də Günəşin ətrafında fırlanır, deyilmi? Rus filosofu Qaçev deyir ki, XIX əsrin məşhur “Vals” rəqsi də məhz bu nəzəriyyənin ifadəsidir. Sonra gəlir XX əsr, nisbilik nəzəriyyəsi, arxasınca Kvant, qırıq dalğalar… Və bunlar hamısı qəribə bir şəkildə öz təsirini mədəniyyətdə, incəsənətdə, musiqidə, hətta rəqslərdə göstərir. Mən hələ bu gün həyatda da, sənətdə də baş alıb gedən mənəvi-əxlaqi deqradasiyanı demirəm. Yəni, hər şey nisbidirsə, heç bir əbədi dəyər yoxdursa, deməli, nə istəsən etmək mümkündür. 

İndi bizim yaşadığımız dövr istifadəçilər dövrüdür. Elə bil ki, yaradıcılar dövrü öz yerini verib istifadəçilər dövrünə. Mahiyyət etibarilə, sivilizasiya mədəniyyətin ən yüksək nöqtəsi olmaqla yanaşı, həm də ölüm nöqtəsidir. Mexanikləşir hər şey. O şey ki, qabaq diriydi, canlıydı, hərəkətdəydi, artıq mexanikləşir. Və bu mexanikləşmə, istifadəçilik həm də keçir insan münasibətlərinə, sevgiyə, ədəbiyyata. “Hər şeydən bir az” prinsipi bədii yaradıcılığa da yoluxur. Bu prinsip poeziyaya tamamilə yaddır, çünki şairliyin birinci şərti bənzərsizlikdir. Qəribədir, əsl şairlər əsrlər boyu ən əbədi hissləri hər dəfə yenidən sənə deyirlər. Və onların dedikləri də hər dəfə yeni və gözlənilməz olur. Bunun səbəbi səmimiyyətdədir. Hər bir insan səmimi olduqca maraqlıdır. Şair də o cümlədən. Mən o fikirlə razı deyiləm ki, şair yaşlandıqca təcrübəsi artır, ustalaşır. Xeyr, hər yaşında şair səmimi və təbiidirsə maraqlıdır. Bir də ki, yaş məsələsi özü də şərtidir. Svetayeva deyirdi ki, “Bizim övladlarımız bizdən yaşlıdır”. Nəyə görə? Biz onlardan yaşlıyıq keçmişə görə, onlar bizdən yaşlıdır gələcəyə görə. Svetayevanın bu fikrini bir az xırdalasaq, maraqlı mənzərə alınar. Məsələ burasındadır ki, bizim yaşadığımız, yəni onların görmədiyi keçmişdən balalarımızın xəbəri var. Özümüz danışmışıq, kitablardan oxuyublar. Amma onların yaşayacağı, yəni bizim görməyəcəyimiz gələcəkdən isə xəbərimiz yoxdur və olmayacaq da. Bununla belə, bu gün bizim bütün etdiklərimiz, yazdıqlarımız gələcək üçündür, ən azı unudulmamaq üçün… 

— Yanılmıramsa, sizin şeirlərinizdə bir sevgiliyə edilən küskünlük kimi incə bir sitəm var…

-Mənim dünyada ən sevdyim adam atam olub. Anamı da çox sevirdim. Nə qədər qəribə olsa da, mənə elə gəlir ki, anama borclu qalmamışam. Mən onu doyunca sevdim, o da məni. Bir də ki, anam atamdan sonra on il yaşadı. Bu qədər yaşamağından sanki özü də utanırdı, getmək istəyirdi. Amma mən onu getməyə qoymurdum, həkimlərin, dərmanların köməyilə saxlayırdım. Atam isə öləndə 82 yaşı olsa da, hiss eləyirdim ki, yaşamaqdan doymayıb. Bu günəcən mənə elə gəlir ki, ona bayramlar düzəldə bilərdim, onun ömrünü azı dörd beş-ay da uzada bilərdim. Amma olmadı, bu hiss hələ də mənə rahatlıq vermir. Sözümün canı odur ki, mənim bu dünyada atam qədər sevdiyim və atam qədər də həssas olduğum ikinci bir adam olmayıb. Xüsusən cavanlıqda ondan daha çox küsürdüm, inciyirdim amma hamıdan da çox sevirdim.

-Yaradıcılığınızda qeyri-adi hesab elədiyiniz şeirləriniz varmı?

-Yazılıbsa, deməli adiləşib. Qeyri-adi hissləri sözə çevirməyi bacarmısan artıq. Mənim çox ciddi saydığım şeirlərim var ki, onlar o qədər də populyar deyil. Məsələn, “Addım” şeiri, “Ölüm kölgəsi”, “Yorğunluq” və s. Belə şeirlər kifayət qədərdi. Götürək elə “Çarmıxdakı İsa”nı. Bir müsəlmanın bunu yazmağı sadə şey deyil. Və təbii ki, poeziyada ən ciddi işim hələlik “Süd dişinin ağrısı”dır. Bilirsiz, ən qeyri-adi, ən mürəkkəb şeirdə də bir sadə, tanış kod olmalıdır. “Ayrılıq”ı götürün. “Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik” misrasından daha adi, bayağı misra düşünmək çətindir. Amma “neyləyək ayrıca şəhərimiz yox” deyəndə situasiya dəyişir. İkinci misra ilə birinci misranın arasında bir ironik məqam var. Əslində, o şeir təkcə bir kişi ilə qadının ayrılmağı haqqında deyil, insanın özünün-özü ilə ayrılmağı haqqındadır. Tale haqqındadır. Amerika yazıçısı Tomas Vulfun “Öz evinə boylan, mələk” adlı romanında belə bir sətir var: “dörd min il bundan əvvəl Kritdə başlayan sevgi dünən Texasda vüsala yetdi”. Mən o düşüncədəyəm ki, bu dünyada təsadüfi heç nə yoxdur, heç kəs dünyaya təsadüfən gəlmir. Hər bir insan seçilmişdir. Bunu bilmək insanın həm özünə hörmət hissini, həm də məsuliyyət hissini artırır.