Sərlövhə çox anlaşılmaz görünməsin deyə, «xammal ölkəsi» ifadəsinə bir balaca aydınlıq gətirim. Siyasi bilgilərə görə, çağdaş dünya dörd ölkə tipi tanıyır: intellektual, texnoloji, aqrar və xammal ölkələri. Adlardan da göründüyü kimi, birinci qrup ölkələr öz inkişaflarında ağıla, intellektə, ikincilər elmə, texnologiyaya, üçüncülər zəhmətə, çoxluq təşkil edən dördüncülər isə xammala əsaslanır. Bu gün dünya düzəni, sabitlik və demokratiya üçün ən böyük təhlükəni məhz sonuncuların — xammal ölkələrinin avtoritar düşüncəli rəhbərləri yaradır. Hüdudsuz hakimiyyətə və zəngin sərvətlərə yiyələnmiş bu ölkələrin liderlərindən hər şey gözləmək olur. Onların ən qəribə istəklərindən biri güclü, həm də demokrat görünməyə can atmalarıdır. Bir də daim medianın və dünya ictimaiyyətinin diqqət mərkəzində olmağı sevirlər. Elə bu məqsədlə də cürbəcür mənasız tədbirlərə pul xərcləyir, at yarışı keçirir, it boğuşdurur, öz ölkəsində dövriyyədən çıxmış siyasət və sənət adamlarının ekzotik şousunu keçirirlər. Həm də görünmək və gündəmdə olmaq istəklərinin gerçəkləşməsi üçün onlar ən qeyri-adi davranışlardan belə çəkinmir, hətta Şimali Koreyanın atasının siyasi kursunu uğurla davam etdirən «gənc və uzaqgörən» lideri kimi atom silahı ilə zarafatdan da çəkinmirlər…
Rusiya prezidenti Vladimir Putin də hələlik bəxti gətirən belə avtoritar liderlərdəndir. Sərt danışmaq, nazirləri danlamaq, vertolyotda uçmaq, maşın sürmək, kamera qarşısında poza vermək, ölkənin ucqarlarına səyahət edib qubernatorlara ağıl öyrətmək onun hobbiləri siyahısındadır. Amma Vladimir Vladimiroviçin başqa işləri də varmış…
Son iki ayda V.Putinin adı iki mühüm situasiyada hallanıb: təxminən bir ay əvvəl Britaniyanın «Sandi Tayms» qəzeti yazmışdı ki, Rusiya prezidenti qeyri-rəsmi olaraq dünyanın ən varlı adamıdır. Onun müxtəlif yollarla topladığı və yaxud ələ keçirdiyi sərvətin dəyəri 130 milyard dollardır. Bu məbləğ dünyanın ən varlı adamı sayılan Karros S.Etunun varidatından iki dəfə çoxdur. Diqqəti çəkən ikinci maraqlı xəbər isə bu həftə yayılıb və elan edilib ki, sən demə, V.Putin dünyanın ən nüfuzlu siyasətçiləri arasında ilk yeri tuturmuş. Bu iki məlumatı birləşdirib təhlil etsək, o qənaətə gələ bilərik ki, Putin böyük bir ölkənin pullu və siyasətə təsir imkanı olan prezidentidir. Mən burada qəsdən «nüfuzlu» sözünü işlətmədim, çünki bir qayda olaraq, «nüfuzlu» təşbehi o siyasətçilərə şamil edilir ki, onlar ağlı, biliyi, düşüncəsi ilə fərqlənir, öz xalqının gələcəyini düşünür, atdığı müdrik addımları ilə ölkəsinə və xalqına başucalığı gətirir. Digər tərəfdən, nüfuzlu siyasətçilər parlaq şəxsi keyfiyyətlərə — yüksək intellektə, obrazlı təfəkkürə, cazibədar nitqə və bir də yaxşı yumor hissinə malik olurlar. İddialı və buz kimi soyuq Putinin xarizmatik siyasətçi, dərin təfəkkür sahibi olmasını iddia etmək gülünc olardı. Ona ağıllı və düşünülmüş qərarlar verən siyasətçi demək də çətindir. İmperiya təfəkküründən qidalanan və qismən millətçiliyə söykənən V.Putin, sadəcə, ordunun və polisin arxasında gizlənmiş, hərdən oradan boylanıb duzsuz lətifələr danışan və rus nağıllarındakı zəif kişi obrazlarını xatırladan diktatordur. İxtiyarında olan sərvəti toplamaq (oğurlamaq) üsuluna və təfəkkür-düşüncə səviyyəsinə görə onu Səddam Hüseyndən, yaxud Müəmmar Qəddafidən heç nə ilə fərqləndirmək olmaz. Sadəcə, Rusiyanın dünyadakı mövqeyi, hərbi gücü, insan və xammal resursları ərəb ölkələri ilə müqayisədə bir az fərqlidir.
Rusiya prezidenti ona görə böyük biznes imperiyası yarada bilib ki, ölkəsini avtoritar üsulla idarə edir, azad bazar yoxdur, müxalifət mətbuatı susdurulub, Moskva televiziyaları yumruq altında nəfəslərini içəri çəkiblər, məmləkətdə demokratiya imitasiyadan başqa bir şey deyildir. Putinin yaratdığı rejimə qarşı güclü etirazçılar yoxdur, olanlar da sayca çox azdır. Belə şəraitdə, əlbəttə, ölkənin sərvətlərini rahatca talamaq asanlaşır. Məhz siyasi müxalifətin əzilməsi, gənclərin işsizlik girdabına salınması, ziyalıların bir qisminin ələ alınması, bir qisminin isə ağzının zorla yumulması, sahibkarların qorxudulması, pullu adamların həbsə atılması ona imkan vermişdir ki, Moskva imperatoru Medvedev adlanan kuklası ilə demokratiya oyunu düzəltsin və bununla da rus xalqını növbəti dəfə barmağına dolasın.
Hakimiyyət şirin şeydir, amma onun xalqa xidmət etmək və müəyyən müddətdən sonra üzüsulu getmək kimi şərəfli çaları da var. Fəqət, xammal ölkələrində külli miqdarda sərvət yığan liderlərin hakimiyyətdən qopması mümkünsüzləşir. Seçki saxtalaşdırılır, xalqın iradəsi zorlanır, ümidsizlik və hakimiyyəti seçki ilə dəyişməyə inam azalır. Bəs necə, diktator hakimiyyəti niyə əldən verməlidir? Bəs onun yığdığı sərvət hara getsin, xəzinələr kimə etibar edilsin, ən başlıcası, nəfsin diktə etdiyi «daha çox qazanmaq» ehtirası bundan sonra necə təmin olunsun? Bax V.Putin də Tanrının nəfsinə qul olan bir bəndəsi kimi hakimiyyətdən bunlara görə əl çəkmək istəmir. S.Hüseyn, M.Qəddafi, H.Mübarək və ərəb dünyasının digər kralları kimi prezident V.Putin də Rusiya xalqına gün ağlamağı yox, öz biznes-imperiyasını qoruyub saxlamağı və sərvətini artırmağı düşünür. Ölü siyasi mühiti olan Rusiya bunun üçün çox əlverişli ölkədir, dünyaya heç bir texnologiya verməsə də, zəngin təbii sərvətləri — nefti, qazı, daş kömürü, torfu, qızıl yataqları, ucsuz-bucaqsız meşələri vardır. Rusiya birmənalı şəkildə xammal ölkəsidir.
Müasir tarix göstərir ki, bəşəriyyətin və ayrılıqda hər bir xalqın xoşbəxt yaşaması üçün xammal ölkəsi olmaqdan qurtulmaq gərəkdir. ABŞ kimi intellektual, Yaponiya kimi texnologiya, Yunanıstan, İspaniya kimi aqrar ölkələrin təcrübəsi də bunu sübut edir. Bu ölkələrin heç birisinin prezidenti diktator deyil, pulları milyardlarla deyil, çünki büdcə pullarını oğurlamır, cəmiyyəti həbslərlə qorxuzmur, söz azadlığını boğmur, hakimiyyətdən yapışıb qalmırlar. Amma Rusiya kimi zəngin xammal məmləkətlərində bu deyilənlərin hamısı mövcuddur. O səbəbdən də həmin ölkələrin avtoritar liderləri Allahın yox, nəfslərinin qulu kimi yaşayırlar. Əslində buna heç yaşamaq da demək olmaz, çünki bir hakimi-mütləq kimi onlar nəfəs dərmədən, yuxu yatmadan qəbir mühafizəçisi kimi saysız-hesabsız sərvətlərinin keşiyini çəkməyə məhkumdurlar. Ona görə də xammal ölkələrinin «ayıq-sayıq» keşikçiləri bir kimsəni hakimiyyətə yaxın buraxmır, özləri ölənədək baş kreslodan yapışıb-qalmağa çalışırlar. Onların belə «çalışqanlığı» isə həmişə ölkəsinə və çiyinləri üzərində dayandığı xalqa fəlakətlər gətirir…
[email protected]