Ötən həftə mediada elm aləmi ilə bağlı bir neçə xəbər dolaşdı: Azərbaycan ilk dəfə kosmik orbitə rabitə peyki qaldırıb, Rusiya paytaxtında XIX əsr Azərbaycan tarixinə dair oçerklər kitabının təqdimatı olub, Moskva Dövlət Universiteti öz tarixində ilk dəfə azərbaycanlı müəllifin — riyaziyyatçı professor Nadir Süleymanovun kitabını nəşr edib. Ölkənin iki böyük aliminin — akademik Rafiq Əliyevin və professor Cəmil Həsənlinin Avropa və ABŞ-da dəyərli kitabları çap olunub. C.Həsənli həm də Almaniyanın nüfuzlu universitetlərində silsilə mühazirələr oxuyub. Bu xoş xəbərlərlə yanaşı bir üzücü hadisə də var: AMEA-nın prezidenti, gözəl alim və unudulmaz insan Mahmud Kərimov dünyasını dəyişib. Hər halda ağlı-qaralı bu xəbərlər axıb gedən zaman içərisində elmin hələ də müəyyən işartılar verdiyinə sübutdur. Və bu işartılar elm və onun qüdrəti ilə bağlı köhnə əyyamlardan beynimdə ilişib qalmış bəzi fikirləri oyatdı…
Azərbaycanın orbitə telekommunikasiya peyki buraxmasına şadlananlar da oldu, dodaq büzənlər də. Təbii ki, hərənin də öz arqumenti var. Doğrusu, elmi-texniki mahiyyətə varmadan, bu məsələdə mənim fantaziyalara güc verməyim gəldi. Adımızın kosmos ölkələri sırasına yazılması nəsə bir sevinc ilğımı yaşatdı mənə (balaca ölkədə yaşamaq belədi də…). Düzdür, bu peyki amerikalılar düzəldib və onu Fransadan fəzaya qaldırıblar, amma bütün hallarda burada Azərbaycanın intellektual payı və böyük maliyyə gücü iştirak edir. Üstəgəl, peykin orbiti dolaşması sahə elminin dirçəlməsinə, yeni texnoloji sahələrin yaranmasına təkan verə bilər. Amma təbii ki, göyə peyk uçurmaq hələ bütövlükdə elmimizin inkişafı demək deyil. Elmin gerçək vəziyyəti barədə danışmaq üçün mütləq göydən yerə enmək lazımdir.
Əlbəttə, bu gün ortada bir neçə adlı-sanlı alimin olması, ayrı-ayrı istedadlı alimlərin epizodik uğurları, «Elm fondu»nun yaradılması «Azərbaycanda elm ölüb» deyənlərlə razılaşmamaq üçün bəzən tutarlı dəlillər verir. Lakin bütövlükdə ölkə elminin bir çox səbəblərdən uçuruma getməsini də danmaq olmaz. Tədricən fundamental araşdırmalardan və müasir tədqiqat metodlarından uzaqlaşaraq publisistik çalarlarla «zənginləşən» humanitar elm sahələri ilə (tarix, ədəbiyyat, sosiologiya, fəlsəfə və s.) işim yoxdur. Bu sahənin getdikcə sayları və mənasız kitabları artan savadsız, sönük zəkalı «alimlər»ini də bir yana qoyuram. Önəmli olan, bəşəriyyəti daim irəli aparan dəqiq elmlərdir, zatən elm deyəndə də çox vaxt bu sahələr nəzərdə tutulur. Şübhəsiz ki, Azərbaycanın bu sahədə parlaq ənənəsi olub və bu gün də bəzi elmi mərkəzlərdə, institut və universitet laboratoriyalarında maraqlı layihələr gerçəkləşdirilir. Lakin ayrı-ayrı fərdlərin fədakarlığına baxmayaraq, bütövlükdə bu sferanın problemlərinə yanaşmada konseptuallıq yoxdur. Deyəsən, heç ölkə özü də elmdən bir şey gözləmir. Belə olmasaydı, Azərbaycanda elmin inkişafına ümumi büdcənin cəmi 6 faizi qədər cüzi vəsait ayırmazdılar. Halbuki bəzən hansısa şirkətin ofisinin tikintisinə bundan 4 dəfə çox vəsait buraxılır. Bəlkə də maliyyə, bəlkə də təşəbbüssüzlük və ruh düşkünlüyü səbəbindəndir ki, bu gün elm əhlinin əksəriyyətini bir süstlük və ümidsizlik bürüyüb, sanki onlar elmin məhsuldar qüvvə olmasına daha inanmırlar.
Təxminən bir ay əvvəl AMEA-nın İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları İnstitutunda olmasaydım, artıq bizdə elm gəmisinin dəryalara qərq olduğunu düşünərdim. Amma burada gördüklərim həqiqi elmin sabahı ilə bağlı mənə nikbin pıçıltılar duydurdu. Sözün həqiqi mənasında çox müasir, zamanla ayaqlaşan, ölkədə gedən texniki quruculuğa təkan verən bir elm ocağı gördüm. İnstitutun profili ilə bağlı ən müasir istiqamətlər əhatə olunub, burada yüksək texnoloji ab-hava duyulur, hər şey avtomatlaşdırılıb və kompüterləşdirilib. Lokal şəbəkələri, nadir texnoloji qurğuları gördükcə, müasir tədqiqat laboratoriyalarını, kosmik aura yaradan və bütün dünya ilə təmasa imkan verən videokonfrans zalını və interaktiv tədris mərkəzlərini gəzdikcə insan bir anlığa özünü «Sehrli xalat» filmində gələcəyə uçmuş uşaqların yerində hiss edir.
İnstitutun direktoru, akademik Rasim Əliquliyev sahə elminin mükəmməl bilicisi, texnoloji bilikləri populyar, anlaşıqlı bir dildə təbliğ edən müasir təfəkkürlü alimdir, üstəgəl ədalətli, təşəbbüskar və yüksək təşkilatçılığı olan rəhbərdir. Həm də beynəlxalq miqyasda tanınan mütəxəssisdir. İnstitutda daxili televiziya şəbəkəsi fəaliyyət göstərir, İKT ilə bağlı yeniliklər barədə davamlı məlumatlar verilir. Ayrıca nəşriyyatı olan institut iki elmi jurnal buraxır, informasiya cəmiyyəti və İKT ilə bağlı hamını maarifləndirə biləcək seriya kitabçalar nəşr edilir, əməkdaşların məqalələri xaricdəki nüfuzlu elmi jurnallarda çap olunur. Görünür, 2012-nin informasiya texnologiyaları ili adlandırılması təsadüfi deyilmiş…
Elm intellektual sərvətdir. Bu sərvəti və onu yaradanları dünya tanımalıdır, amma bizim dünyaya çıxışımız zəifdir, yaxud yaratdıqlarımız elm deyil. Görkəmli Azərbaycan alimi Azad Mirzəcanzadə elm adamlarından, daha doğrusu, yüksək alim adına iddia edən səviyyəsizlərdən narazı idi. Həmişə deyərdi ki, ölkədə alimlərin sayı artır, amma dünya elmində Azərbaycana istinad yoxdur. Deməli, stəkanda fırtına yaratmaqdan, saxta və gərəksiz elmi istiqamətlərdən qurtulmalı, dünya elminin nəbzini tutmalıyıq. Bu həm də o deməkdir ki, biz yalançı akademiklərə, elmə arxa qapıdan soxulan dil pəhləvanlarına deyil, bizi dünyada tanıdan və dünyanın tanıyıb-qəbul etdiyi həqiqi alimlərə istinad etməli, onlara dəyər (və pul) verməli, onları qorumalıyıq. Çünki yavaş-yavaş dünya da bizi tanıyır. Axı bizim göydə peykimiz var…

Aynanın yeni köşə rubrikasından.